Thưa Thứ trưởng, vấn đề nâng tuổi hưu đã được đề xuất nhiều lần, đặc biệt là năm 2014, dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội đã tính đến việc tăng tuổi hưu (nữ tăng lên 58 tuổi, nam tăng lên 62 tuổi), tuy nhiên không được Quốc hội thông qua. Tại sao sau ba năm, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội lại tiếp tục đề xuất vấn đề này?

Sửa đổi Bộ Luật Lao động 2012 có nhiều nội dung, có thể chia làm hai nhóm: nhóm liên quan đến quan hệ lao động và nhóm liên quan đến tiêu chuẩn lao động, trong đó tuổi nghỉ hưu đang là vấn đề được đặt ra. Trong quá trình sơ kết, đánh giá thực hiện Bộ Luật Lao động, có một số ý kiến đề nghị cần cân nhắc, xem xét lại tuổi nghỉ hưu trước một số áp lực khách quan. 

Cụ thể: quá trình già hóa dân số của Việt Nam đang được dự báo là diễn ra rất nhanh; cần sử dụng tốt nguồn nhân lực, nhất là khi tuổi thọ tăng lên, có rất nhiều người vẫn có năng lực đóng góp cho xã hội nhưng phải nghỉ hưu. Ngoài ra, cần nhìn dài hơi hơn là câu chuyện của 10-15 năm sau, vấn đề cân đối giữa phần đóng và phần hưởng của Quỹ bảo hiểm xã hội.

Việc tăng tuổi nghỉ hưu là câu chuyện của thế giới, không chỉ riêng của Việt Nam, tùy theo điều kiện kinh tế. Việt Nam hiện đang trong quá trình già hóa và dân số vàng đan xen vì vậy vấn đề tận dụng được nguồn nhân lực - Bảo đảm được việc làm - Bảo đảm được Quỹ bảo hiểm xã hội là ba trục song song với nhau trong vấn đề tính toán. Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đang chuẩn bị trước những vấn đề Quốc hội sẽ đặt ra. 

Theo đó, cần tính đến việc phân loại các ngành nghề; xây dựng lộ trình, điều chỉnh dần tuổi nghỉ hưu. Với những ngành nghề nặng nhọc, độc hại sẽ không đề xuất tăng nhưng có những ngành nghề nhẹ nhàng hơn cần có lộ trình tăng dần, không làm ảnh hưởng đến thị trường lao động, nhất là áp lực phải tạo việc làm mới cho khoảng 1 triệu lao động mới mỗi năm. Đây là quá trình cần phải tính toán, kết hợp giữa khoa học và thực tiễn để trình Quốc hội cân nhắc, quyết định.

Phương án nâng tuổi nghỉ hưu liệu có giống với đề xuất sửa đổi Luật bảo hiểm xã hội năm 2014 không, thưa Thứ trưởng?

Đó cũng là một phương án để nghiên cứu, xem xét. Khi trình dự án sửa đổi, bổ sung Luật bảo hiểm xã hội 2014, Quốc hội cho rằng quy định về tuổi hưu nên được quy định trong Bộ Luật Lao động. Việc sửa đổi Bộ Luật Lao động lần này sẽ được Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cập nhật, xem xét lại để hoàn thiện các phương án. 

Việc tăng tuổi hưu phải đi đôi với các biện pháp bảo đảm việc làm cho người lao động để họ đủ điều kiện hưởng lương hưu, vì vậy, Bộ sẽ phân loại để điều chỉnh tuổi nghỉ hưu theo từng ngành nghề, đặc thù công việc. 

Những lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật cao, có năng lực, kinh nghiệm... có thể nghỉ hưu ở tuổi cao hơn, còn những người lao động làm công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm; làm việc ở vùng cao, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo có thể nghỉ hưu ở tuổi thấp hơn. Hiện, các tổ chức Quốc tế đang nói nhiều đến việc bình đẳng nam giới và phụ nữ của Việt Nam, vì vậy, cần điều chỉnh hướng đến việc nam giới và phụ nữ về hưu bằng nhau nhưng cần có lộ trình thực hiện, không thể tăng đột ngột.

Việc tăng tuổi hưu cũng ảnh hưởng đến thị trường lao động và việc làm của lớp trẻ, vì vậy, thông thường, theo kinh nghiệm, các nước tăng dần tuổi hưu, thậm chí, có nước 5 năm mới tăng một tuổi để không tác động mạnh đến thị trường lao động.

Có ý kiến cho rằng tăng tuổi nhằm bảo đảm tính dài hạn của Quỹ bảo hiểm xã hội cũng có thể dẫn đến nhiều người "tham quyền cố vị", chiếm hết cơ hội dành cho lớp trẻ. Thứ trưởng suy nghĩ như thế nào về vấn đề này?

Để giải quyết vấn đề này, cần phát triển mở rộng thị trường để người lao động có nhiều cơ hội việc làm hơn. Mặt khác, cần xây dựng quá trình nâng tuổi hưu từ từ, giải quyết đầu vào của việc làm.

Điều quan trọng là cần cân đối Quỹ bảo hiểm xã hội, bởi kinh nghiệm nhiều nước cho thấy áp lực chính là quá trình đóng bảo hiểm. Khi tuổi thọ tăng, thời gian hưởng dài ra, nếu không tăng mức đóng bảo hiểm xã hội sẽ phải kéo dài thời gian đóng lên, thời gian hưởng lương hưu sẽ ít đi. 

Đây là biện pháp cân đối Quỹ hiệu quả bởi bản thân người lao động đóng bao nhiêu sẽ được hưởng bấy nhiêu, không ai phải bù cho ai; đồng thời có sự chia sẻ của thế hệ trước và thế hệ sau - người đang làm việc và người nghỉ hưu.

Điều dễ nhận thấy là hầu hết giới chủ chỉ thích sử dụng lao động trẻ và dùng nhiều biện pháp để sàng lọc lao động lớn tuổi ngay cả khi họ chưa tới tuổi nghỉ hưu. Điển hình là trường hợp hơn 2.000 công nhân của Công ty Honda Việt Nam bị chấm dứt hợp đồng mỗi năm hoặc buộc phải nghỉ việc vô lý như báo chí đã nêu gần đây. Khi đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội có tính đến những vấn đề như thế này không, thưa Thứ trưởng?

Vấn đề này cần xem xét lại các quy định của Luật xem "khe hở" ở đâu. Hiện pháp luật đã trao quyền chủ động cho các doanh nghiệp trong việc tuyển chọn, đãi ngộ đối với lao động nhưng doanh nghiệp cũng cần có ý thức thực hiện tốt các quy định của pháp luật. 

Khi báo chí nêu vấn đề này, Bộ đã chỉ đạo Sở Lao động - Thương binh và Xã hội vào cuộc, xem xét cụ thể nhưng đến giờ chưa thấy Sở báo cáo lại tình hình. Thời gian tới, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội sẽ vào cuộc, làm việc với Công ty Honda để nắm tình hình. Những vấn đề nào thuộc về chính sách sẽ đề xuất để giải quyết.

Các doanh nghiệp tuyển chọn người lao động vào làm việc, trong quá trình đó có thể xảy ra các vấn đề dẫn đến phải thu hẹp, cơ cấu lại sản xuất, sa thải người lao động nhưng nếu có doanh nghiệp lợi dụng, chỉ sử dụng lao động trong thời gian họ có sức khỏe tốt sau đó thay thế thì chắc chắc phải bổ sung vấn đề này vào các quy định của luật pháp, tránh gây thiệt hại cho người lao động, làm ảnh hưởng đến thị trường lao động.

Trân trọng cảm ơn Thứ trưởng.