Nhà ở là một trong những nhu cầu thiết yếu trong đời sống xã hội. Cùng với giáo dục, y tế, nhà ở là điều kiện cần thiết để phát triển con người một cách toàn diện.

Trong những năm vừa qua, cùng với những thành tựu quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, đời sống của đại bộ phận nhân dân trong cả nước, từ nông thôn đến thành thị đã được cải thiện rõ rệt, nhất là trong lĩnh vực nhà ở.

Theo kết quả Tổng điều tra dân số và nhà ở tiến hành ngày 1-4-2009, trong 10 năm từ năm 1999 đến 2009, diện tích nhà ở cả nước đã tăng gấp đôi, nghĩa là diện tích nhà ở xây mới bằng cả diện tích nhà ở đã xây dựng từ năm 1999 trở về trước. Diện tích bình quân nhà ở trên đầu người cũng tăng gấp đôi từ 9,68 m2/người năm 1999 đến nay đã đạt 19 m2/người. Chất lượng nhà ở cũng đã được cải thiện, hiện cả nước chỉ còn khoảng 15% số lượng là nhà thiếu kiên cố và nhà đơn sơ, còn lại là nhà bán kiên cố và kiên cố.

Trong những năm vừa qua, Đảng và Nhà nước cũng luôn quan tâm hỗ trợ nhà ở cho các đối tượng chính sách xã hội có khó khăn về nhà ở. Nhiều Chương trình hỗ trợ nhà ở đã được triển khai như: Chương trình hỗ trợ nhà ở cho người có công với cách mạng, Chương trình hỗ trợ đất ở, nhà ở cho đồng bào dân tộc thiểu số (Chương trình 134), Chương trình tôn nền vượt lũ và nhà ở đồng bằng Sông Cửu Long, các phong trào xây nhà tình nghĩa, nhà tình thương... đã giúp hàng triệu lượt hộ gia đình nghèo có nhà ở ổn định, an toàn, từng bước nâng cao mức sống, góp phần xoá đói, giảm nghèo bền vững.

Mặc dù đã đạt được những kết quả tích cực, nhưng hiện nay vẫn còn nhiều hộ gia đình, cá nhân có khó khăn về nhà ở, nhất là các hộ nghèo, người có thu nhập thấp, công nhân lao động tại các khu công nghiệp tập trung, học sinh, sinh viên tại các cơ sở đào tạo. Theo kết quả Tổng điều tra dân số và nhà ở, cả nước vẫn còn khoảng 25% số hộ gia đình có diện tích nhà ở bình quân đầu người dưới 10m2/người; có khoảng 3 triệu hộ gia đình có nhà ở thuộc loại bán kiên cố và đơn sơ, chủ yếu tại khu vực nông thôn. Do điều kiện kinh tế đất nước còn khó khăn, vì vậy Chính phủ đã lựa chọn ưu tiên dùng nguồn vốn từ ngân sách để hỗ trợ cải thiện nhà ở cho một số đối tượng khó khăn nhất, như: Học sinh, sinh viên, người nghèo tại khu vực nông thôn, đồng thời có chính sách ưu đãi để khuyến khích phát triển nhà ở cho công nhân, người có thu nhập thấp tại khu vực đô thị.

Đối với các hộ nghèo có khó khăn về nhà ở tại khu vực nông thôn, ngày 12-12-2008, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 167/2008/QĐ-TTg về chính sách hỗ trợ nhà ở cho các hộ nghèo tại khu vực nông thôn. Tiếp đó ngày 29-10-2010 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 67/2010/QĐ-TTg bổ sung thêm đối tượng là các hộ nghèo, có khó khăn về nhà ở, đang cư trú tại các thôn, bản trực thuộc phường, thị trấn, thị xã, thành phố, sinh sống chủ yếu bằng nghề nông, lâm, ngư nghiệp. Theo đó, Nhà nước sẽ hỗ trợ trực tiếp từ ngân sách (Trung ương và địa phương) mỗi hộ gia đình 7,2 - 8,4 triệu đồng, cho vay với lãi suất ưu đãi (3%/năm) từ Ngân hàng chính sách xã hội 8 triệu đồng và huy động sự giúp đỡ của cộng đồng, dòng họ và đóng góp của bản thân hộ gia đình để xây dựng được 1 ngôi nhà diện tích khoảng 24 m2, với 3 cứng (nền cứng, tường cứng, mái cứng) có tuổi thọ tối thiểu là 10 năm. Ban đầu, Chương trình dự tính, trong thời gian 4 năm (từ 2009-2012) thực hiện hỗ trợ nhà ở cho khoảng 500.000 hộ nghèo có khó khăn về nhà ở đang cư trú tại khu vực nông thôn.

Sau hơn 3 năm triển khai thực hiện một cách quyết liệt, đến nay Chương trình đã hoàn thành các mục tiêu, yêu cầu đề ra trước thời hạn 1 năm. Có 9 tỉnh hoàn thành hỗ trợ nhà ở cho hộ nghèo trên địa bàn sớm trước 2 năm, trong đó có những tỉnh có số lượng phải hỗ trợ nhiều như Thái Nguyên, Phú Thọ... Hầu hết các tỉnh khác đã hoàn thành chương trình sớm trước 1 năm. Nhiều tỉnh có số lượng phải hỗ trợ rất lớn, nhưng đến nay đã hoàn thành hoặc đạt được kết quả tốt, như: Thanh Hoá, Trà Vinh, Sóc Trăng.

Thống kê các báo cáo của các địa phương, kết quả cụ thể của Chương trình đạt được như sau:

Về kết quả hỗ trợ nhà ở

Đến nay, các địa phương đã hoàn thành hỗ trợ nhà ở cho 507.143 hộ, đạt tỷ lệ 102,2% so với số hộ phê duyệt ban đầu, đạt 94% so với số hộ thực tế phải hỗ trợ sau khi rà soát, bổ sung. Theo Đề án phê duyệt ban đầu của các địa phương (báo cáo đầu năm 2009), cả nước có 496.025 hộ nghèo thuộc diện đối tượng hỗ trợ nhà ở. Sau khi rà soát lại và bổ sung đối tượng theo Quyết định 67/2010/QĐ-TTg thì tổng số hộ thuộc diện đối tượng thực tế phải hỗ trợ hiện nay là: 539.540 hộ. Trong số hộ đã được hỗ trợ, có 224.000 hộ là đồng bào dân tộc thiểu số.

Ngay trong năm 2009, đầu năm 2010, Chương trình đã ưu tiên bố trí vốn hỗ trợ cho các hộ nghèo trên địa bàn 62 huyện nghèo và hộ là đồng bào Khơ me tại khu vực Tây Nam Bộ. Theo báo cáo của các địa phương, đã hoàn thành hỗ trợ nhà ở cho 89.747 hộ trên địa bàn 62 huyện nghèo, đạt 110% so với Đề án phê duyệt ban đầu và 25.506 hộ là đồng bào Khơ me, đạt 108% so với số Đề án phê duyệt ban đầu.

Về kết quả huy động và giải ngân các nguồn vốn

Tổng hợp báo cáo của các Bộ, ngành liên quan và các địa phương, đến nay toàn Chương trình đã huy động được 12.653 tỷ đồng. Trong đó: Vốn ngân sách Trung ương là 4.254 tỷ đồng, chiếm tỷ lệ 33,6%; vốn ngân sách địa phương là 723 tỷ đồng, chiếm tỷ lệ 5,7%; vốn vay Ngân hàng chính sách xã hội là 3.584 tỷ đồng, chiếm tỷ lệ 28,3%; vốn huy động khác là 4.092 tỷ đồng, chiếm tỷ lệ 32,4%.

Tổng số vốn đã giải ngân là 11.945 tỷ đồng (chiếm tỷ lệ 94,4% so với số vốn đã huy động). Số vốn còn lại sẽ được giải ngân tiếp trong năm 2012.

Về chất lượng nhà ở

Hầu hết các căn nhà đều vượt diện tích và chất lượng quy định. Diện tích căn nhà đa số từ 28-32 m2. Nhiều căn nhà có diện tích 50-60m2. Các căn nhà được xây dựng bằng vật liệu có chất lượng tốt: Khung nhà bằng bê tông cốt thép hoặc bằng gỗ, tường nhà xây gạch; mái lợp ngói, fibrô xi măng hoặc tôn; nền nhà lát gạch hoặc láng vữa xi măng. Tất cả các căn nhà đều có bao che kín đáo, chắc chắn, đầy đủ cửa đi, cửa sổ. Kiểu dáng, kiến trúc nhà ở phù hợp với phong tục tập quán của địa phương. Giá thành căn nhà đa số trong khoảng từ 25 - 28 triệu đồng. Nhiều căn nhà có giá thành tới 50-60 triệu đồng.

Có thể nói, Chương trình 167 là một chương trình hỗ trợ nhà ở lớn nhất, hiệu quả nhất kể từ khi đất nước chúng ta thực hiện đường lối đổi mới, chuyển từ nền kinh tế tập trung bao cấp sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Chương trình thể hiện quyết tâm chính trị của Đảng và Nhà nước, chứng tỏ tính ưu việt của chế độ xã hội chủ nghĩa. Mặc dù kinh tế đất nước còn nhiều khó khăn, nhưng chúng ta đã huy động nguồn lực to lớn để hỗ trợ nhà ở cho các hộ nghèo, nếu tính bình quân mỗi hộ 4 - 5 người thì Chương trình đã hỗ trợ cho 2 triệu đến 2,5 triệu người có nhà ở an toàn, ổn định. Nhờ có nhà ở, đời sống vật chất, tinh thần của các hộ nghèo đã tốt hơn, ổn định hơn, vì vậy họ đã yên tâm lao động sản xuất, phát triển kinh tế, nhiều hộ đã thoát nghèo.

Thông qua việc thực hiện Chương trình, đã khơi dậy được sự cố gắng vươn lên của bản thân hộ nghèo, phát huy truyền thống tốt đẹp của nhân dân ta. Đó là tinh thần tương thân, tương ái, đùm bọc người nghèo, biết ơn người có công; xây dựng tình cảm gắn bó, đoàn kết anh em, dòng họ, “tình làng, nghĩa xóm” trong cộng đồng dân cư và tăng cường tình đoàn kết quân – dân, góp phần củng cố khối đại đoàn kết toàn dân và thực hiện mục tiêu bảo đảm an sinh xã hội của Chính phủ. Thông qua việc thực hiện Chương trình, góp phần củng cố niềm tin của nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước trong tiến trình phát triển và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta.

Chương trình đạt được kết quả nêu trên là do:

Thứ nhất, Chương trình được thiết kế với những cơ chế, chính sách phù hợp, sát với thực tế. Các thủ tục đơn giản, dễ thực hiện nhưng vẫn đảm bảo công khai, minh bạch và dân chủ. Đặc biệt là nguồn kinh phí do Nhà nước hỗ trợ có vai trò đặc biệt quan trọng, là hạt nhân để thu hút sự đóng góp của xã hội và sự chủ động đóng góp của người dân để xây dựng và quản lý công trình có hiệu quả.

Thứ hai, Chương trình đã nhận được sự quan tâm của Đảng, Quốc hội, nhận được sự chỉ đạo sát sao của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ. Nhận được sự quan tâm của cả hệ thống chính trị, chương trình đã trở thành phong trào sôi nổi, rộng rãi trên cả nước. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên cũng như các doanh nghiệp trong cả nước đã tích cực vận động hoặc trực tiếp ủng hộ, giúp đỡ các hộ nghèo xây dựng nhà ở, đồng thời tham gia giám sát việc thực hiện.

Thứ ba, đã có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành Trung ương và các địa phương dưới sự chỉ đạo của Ban Chỉ đạo Trung ương về chính sách nhà ở và thị trường bất động sản. Bộ Xây dựng, cơ quan được Chính phủ giao chủ trì Đề án đã phối hợp chặt chẽ với các bộ: Tài chính, Kế hoạch – đầu tư, Lao động, Thương binh và Xã hội, Ngân hàng Chính sách xã hội trong việc ban hành các văn bản hướng dẫn thực hiện, bố trí vốn, cũng như tổ chức kiểm tra, đôn đốc các địa phương thực hiện Chương trình.

Thứ tư, Chương trình được tổ chức triển khai quyết liệt, có hiệu quả của các cấp ủy đảng, chính quyền, các tổ chức chính trị - xã hội của các địa phương, từ cấp tỉnh, thành phố đến thôn, xã. Nhiều địa phương đã có nhiều cách làm sáng tạo, huy động được sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị để thực hiện Chương trình. Thực tế cho thấy, địa phương nào có sự quan tâm, chỉ đạo quyết liệt của cấp ủy, chính quyền thì địa phương đó đạt được kết quả tốt.

Tuy vậy, vẫn còn những địa phương chưa hoàn thành chương trình. Công tác bình xét đối tượng vẫn có nơi làm chưa tốt, dẫn đến một số đối tượng không đủ tiêu chuẩn phải loại khỏi danh sách, hoặc bỏ sót đối tượng phải làm bổ sung, gây khó khăn cho việc tổng hợp, lập kế hoạch, tiến độ thực hiện và xác định số vốn hỗ trợ. Việc kiểm tra, đôn đốc thực hiện tại một số địa phương chưa được thường xuyên, chưa quyết liệt, chưa sâu sát. Có địa phương chưa tổ chức tốt việc hướng dẫn, giúp đỡ các hộ nghèo tự xây dựng nhà ở mà còn thuê doanh nghiệp xây dựng, do vậy không huy động được sự đóng góp của người dân cũng như sự ủng hộ, giúp đỡ của anh em, dòng họ, thậm chí gây thất thoát. Mặt khác, trong quá trình thực hiện thì việc bố trí nguồn vốn vẫn chưa đồng bộ, nhiều khi có vốn ngân sách thì thiếu vốn vay hoặc ngược lại, vì vậy người dân còn phải chờ đợi.

Chính sách nhà ở không chỉ có ý nghĩa về mặt kinh tế, mà còn có ý nghĩa to lớn về chính trị - xã hội. Hiện nay, cả nước đang thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XI với Chiến lược tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển nhanh, bền vững, phát huy sức mạnh toàn dân tộc, xây dựng nước ta trở thành nước công nghiệp theo định hướng xã hội chủ nghĩa vào năm 2020. Tăng trưởng kinh tế phải kết hợp hài hòa với thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, nâng cao không ngừng chất lượng cuộc sống của nhân dân. Đối với lĩnh vực nhà ở, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chiến lược phát triển nhà ở quốc gia đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 tại Quyết định số 2127/QĐ-TTg ngày 30-11-2011. Có thể nói, đây là lần đầu tiên chúng ta có một Chiến lược quốc gia về nhà ở tổng thể và khoa học, với tầm nhìn dài hạn, trong đó khẳng định quan điểm rất quan trọng: "Phát triển nhà ở là trách nhiệm của Nhà nước, của xã hội và của người dân".

Ngoài việc tạo điều kiện để thị trường nhà ở phát triển, Chiến lược chú trọng phát triển nhà ở xã hội để đáp ứng nhu cầu của người nghèo, người có thu nhập thấp không có khả năng tạo lập nhà ở theo cơ chế thị trường. Chiến lược đã chỉ rõ 8 nhóm đối tượng cần có sự hỗ trợ của Nhà nước trong tạo lập nhà ở, phấn đấu để mọi người dân đều có nhà ở phù hợp. Đồng thời làm rõ trách nhiệm từ Trung ương đến địa phương trong việc giải quyết nhà ở cho nhân dân; yêu cầu các địa phương cần triển khai xây dựng chương trình, kế hoạch phát triển nhà ở hàng năm, 5 năm và dài hạn, trong đó xác định rõ chỉ tiêu phát triển nhà ở xã hội, coi đây là nội dung quan trọng trong nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, là chỉ tiêu pháp lệnh trong từng thời kỳ của địa phương.

Việc triển khai Chiến lược phát triển nhà ở quốc gia không chỉ được nêu trong các Nghị quyết của Chính phủ, mà đã được nêu tại các Nghị quyết của Đảng trong thời gian gần đây, như: Nghị quyết số 15-NQ/TW, ngày 1-6-2012, Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương (khoá XI) về một số vấn đề về chính sách xã hội giai đoạn 2012 – 2020; Nghị quyết Trung ương 5 về chính sách đất đai. Bộ Xây dựng đang tích cực phối hợp với các Bộ, ngành và các địa phương trong cả nước triển khai thực hiện Chiến lược nhà ở. Với nhiệm vụ trọng tâm là xây dựng các cơ chế chính sách phù hợp để phát triển nhà ở xã hội tại khu vực đô thị, trong đó có sự tham gia đầu tư trực tiếp của Nhà nước, có sự hỗ trợ của Nhà nước để doanh nghiệp và người dân tham gia phát triển nhà ở xã hội để bán, cho thuê, cho thuê mua cho các đối tượng cần có sự hỗ trợ của Nhà nước đã nêu trong Chiến lược phát triển nhà ở. Đồng thời, tiếp tục thực hiện các chính sách hỗ trợ nhà ở tại khu vực nông thôn hiện đang được triển khai có hiệu quả, trong đó có Chương trình hỗ trợ nhà ở cho hộ nghèo tại khu vực nông thôn giai đoạn 2, theo kết luận của Thủ tướng Chính phủ tại Hội nghị tổng kết Chương trình hỗ trợ nhà ở cho hộ nghèo tại khu vực nông thôn giai đoạn 1, tổ chức tại tỉnh Bắc Ninh ngày 19-7-2012 vừa qua.

Kết luận quan trọng rút ra trong quá trình triển khai thực hiện Chương trình hỗ trợ nhà ở cho hộ nghèo tại khu vực nông thôn theo Quyết định 167/QĐ-TTg ngày 12-12-2008 của Thủ tướng Chính phủ là: Một chính sách xã hội nếu có cơ chế, chính sách và cách làm phù hợp, có sự đồng tình ủng hộ của nhân dân thì sẽ có sức lan tỏa rộng rãi, tạo được hiệu ứng mạnh mẽ trong xã hội. Bộ Xây dựng tin tưởng rằng, với sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành, các tổ chức chính trị - xã hội ở Trung ương, sự vào cuộc quyết liệt của các địa phương, sự ủng hộ của cả hệ thống chính trị và của mọi tầng lớp nhân dân, nhất định chúng ta sẽ triển khai thực hiện có hiệu quả Chiến lược phát triển nhà ở quốc gia đến năm 2020, phấn đấu để từng bước mọi người dân đều có nhà ở phù hợp, đều được thụ hưởng thành quả cụ thể của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và xây dựng chủ nghĩa xã hội của đất nước./.

Trịnh Đình Dũng
Ủy viên Trung ương Đảng
Bộ trưởng Bộ Xây dựng