Ở nước ta hiện nay, sách lý luận chính trị – pháp luật là loại sách trực tiếp truyền bá, bảo vệ và góp phần phát triển chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng Cộng Sản Việt Nam, chính sách, pháp luật của Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, những vấn đề lý luận- chính trị của các tổ chức chính trị - xã hội nhằm bảo vệ những lợi ích của giai cấp công nhân và nhân dân lao động Việt Nam, đồng thời giúp cán bộ đảng viên và nhân dân ta có được những tri thức lý luận cần thiết, xây dựng nền tảng tư tưởng, bản lĩnh và trình độ chính trị cho cán bộ, đảng viên, nhân dân.

Trên mặt trận đối ngoại, cùng với các phương tiện truyền thông đại chúng như báo chí, phát thanh, truyền hình và các hình thức thông tin đối ngoại khác, sách lý luận chính trị thực hiện 3 nhiệm vụ: (1) tuyên truyền các chủ trương, chính sách lớn của Nhà nước như chính các chính sách về ngoại giao, kinh tế đối ngoại và hội nhập quốc tế của quốc gia; (2) cung cấp thông tin, giới thiệu thành tựu đổi mới của đất nước; quảng bá hình ảnh đất nước, con người, tiềm năng phát triển và hợp tác của Việt Nam với cộng đồng quốc tế; phản ứng trước những thông tin không chính xác; (3) đấu tranh thông tin nhằm phản bác lại những luận điệu sai trái, có ý đồ xấu, bôi nhọ, vu cáo của các thế lực thù địch. Tất cả để hướng đến mục tiêu thực hiện đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hoá, đa dạng hoá các quan hệ quốc tế, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế.

2- Công tác xuất bản sách lý luận, chính trị phục vụ công tác thông tin đối ngoại thời gian gần đây đã có những chuyển biến mới thể hiện trên cả chất lượng và số lượng, nội dung và hình thức, cơ cấu và thể loại của các xuất bản phẩm. Điều này được thể hiện qua sự tham gia ngày càng đông đảo, chủ động và tích cực của các nhà xuất bản; thể hiện qua sự quan tâm, đầu tư bắt đầu có lộ trình và kế hoạch của các cơ quan chỉ đạo, quản lý... để từ đó tạo ra một số kết quả tích cực. Đã xuất hiện một số đầu sách được xuất bản trong nước, có hình thức, phương thức thông tin mới, kết hợp giữa thông tin chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước với tuyên truyền thành tựu đổi mới, văn hóa và con người Việt Nam được trình bày song ngữ, xuất bản không chỉ dưới dạng ấn phẩm mà còn dưới các dạng ebooks, góp phần đa đa dạng hóa món ăn tinh thần, tiếp cận nhiều đối tượng bạn đọc, nâng cao hiệu quả thông tin đối ngoại. Ở đây, có thể kể đến các mảng sách về đề tài Chủ tịch Hồ Chí Minh, về cuộc đấu tranh giành độc lập đất nước, về thành tựu 25 năm đổi mới.... của NXB Thế giới, Thông tấn, Chính trị Quốc gia...

Các thông tin đối ngoại nhằm đấu tranh, phản bác quan điểm, luận điệu sai trái của các phần tử cơ hội, các thế lực thù địch với Việt Nam; đấu tranh vạch mặt các phần tử chống phá đất nước; tuyên truyền công tác tôn giáo của Đảng; thông tin về các vấn đề liên quan đến dân chủ, nhân quyền, bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, biển đảo…trên xuất bản phẩm được chú trọng, đạt một số kết quả bước đầu. Nhiều đầu sách truyên truyền về biển đảo, khẳng định chủ quyền quốc gia trên bộ và trên biển của các NXB Trẻ, Chính trị Quốc gia, Tri thức... là đóng góp tích cực và hiệu quả vào thắng lợi chung của hoạt động đối ngoại.

Cùng với lĩnh vực báo chí, hoạt động hợp tác quốc tế trong lĩnh vực xuất bản được coi là cầu nối cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài với quê hương được tập trung chủ yếu vào các ký kết biên bản hợp tác, mở rộng quan hệ trong lĩnh vực xuất bản với các nước như: Trung Quốc, Nga, Lào, Cuba. Thông qua các biên bản hợp tác này, hàng năm Việt Nam có trao đổi đoàn cán bộ cấp cao của cơ quan quản lý nhà nước Việt Nam với các nước. Qua trao đổi đoàn, các bên đã xem xét việc vận dụng các chính sách ưu đãi của nước này cho nước kia... Là thành viên của Hiệp hội xuất bản ASEAN và Hiệp hội xuất bản châu Á - Thái Bình Dương, điều này cũng đang giúp Việt Nam nâng cao vị thế và mở rộng hợp tác trong lĩnh vực xuất bản, cũng như việc trao đổi kinh nghiệm, tiếp cận công nghệ mới... Các hoạt động triển lãm, hội chợ sách báo quốc tế được tổ chức ở trong nước những năm qua trở thành sự kiện văn hóa quan trọng đã thu hút nhiều cá nhân, tổ chức quốc tế hoạt động trên lĩnh vực xuất bản tham gia; nhiều nhà xuất bản và đơn vị phát hành sách tích lũy kinh nghiệm và tiềm lực, tích cực và chủ động tham gia hội chợ sách quốc tế… tổ chức tại nhiều nước trên thế giới. Những kết quả này cũng là những đóng góp tích cực vào những thành tựu chung của công tác thông tin đối ngoại trong những năm qua.

Bên cạnh những thành tựu, công tác thông tin đối ngoại qua hoạt động xuất bản sách lý luận, chính trị hiện nay cũng còn những hạn chế:

Thiếu tính chiến lược, định hướng và kế hoạch dài hạn vẫn là hạn chế lớn nhất của hoạt động thông tin đối ngoại trên lĩnh vực xuất bản hiện nay. Đầu tư cho hoạt động thông tin đối ngoại còn thấp và thiếu cân đối chưa ngang tầm với nhiệm vụ chính trị to lớn của công tác thông tin đối ngoại. Trong khi đó, việc phối kết hợp giữa các đơn vị xuất bản nhằm tập trung nguồn nhân lực, vật lực vào quá trình thực hiện nhiệm vụ còn hạn chế, thiếu hiệu quả.

Phương thức, nội dung thông tin chưa thực sự thuyết phục, hấp dẫn với nước ngoài và Việt kiều như thông tin đối ngoại chưa kịp thời, nhạy bén, sắc sảo so với yêu cầu trong tình hình mới, nhất là trong điều kiện các phương tiện thông tin phát triển nhanh chóng như hiện nay. Chưa có sự phối hợp thông tin đối nội với đối ngoại, giữa văn hóa đối nội và văn hóa đối ngoại. Số lượng ấn phẩm, nhất là bằng tiếng nước ngoài còn ít về số lượng, chưa phù hợp với các đối tượng của thông tin đối ngoại. Việc thông tin, lập luận đối với một số vấn đề nhạy cảm như tôn giáo, chủ quyền, nhân quyền, biên giới lãnh thổ còn chung chung, chưa thực sắc bén, linh hoạt, tính thuyết phục chưa cao. Còn nhiều xuất bản phẩm có nội dung thông tin thiếu thận trọng, không chính xác và còn sơ hở để cho các thế lực thù địch, cơ hội xuyên tạc.

Sự phối hợp trong chỉ đạo và tổ chức thực hiện công tác thông tin đối ngoại trên lĩnh vực xuất bản còn thiếu chặt chẽ, đồng bộ, làm hạn chế kết quả công tác thông tin đối ngoại. Công tác chỉ đạo, điều hành, phối hợp giữa các đơn vị làm công tác thông tin đối ngoại, các địa phương còn nhiều bất cập. Cơ chế chỉ đạo, phối hợp thông tin trên phạm vi toàn quốc vẫn còn những hạn chế, chưa chặt chẽ, có lúc chưa đáp ứng yêu cầu phản ứng nhanh, kịp thời, có tính thuyết phục, nhất là với những trường hợp đột xuất, nhạy cảm, được dư luận quốc tế quan tâm … Vấn để sử dụng hiệu quả đi đôi với quản lý chặt chẽ các sản phẩm ebooks, đặc biệt thông qua mạng Internet còn chưa được quan tâm đúng mức và có giải pháp hiệu quả.

3- Nghị quyết Đại hội XI của Đảng chỉ rõ: “Đổi mới, tăng cường việc giới thiệu, truyền bá văn hoá, văn học, nghệ thuật, đất nước, con người Việt Nam với thế giới. Mở rộng, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động thông tin đối ngoại, hợp tác quốc tế trong lĩnh vực văn hoá, báo chí, xuất bản. Xây dựng một số trung tâm văn hoá Việt Nam ở nước ngoài và trung tâm dịch thuật, quảng bá văn hoá Việt Nam ra nước ngoài”

Nhất quán đường lối, chủ trương, phương hướng, nhiệm vụ thông tin đối ngoại hiện nay và trong thời gian tới đã được Đảng khẳng định, để công tác xuất bản sách lý luận chính trị góp phần thực hiện thắng lợi đường lối, chính sách đối ngoại Đại hội XI, tạo môi trường thuận lợi nhất cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong thời gian tới, công tác thông tin đối ngoại trên lĩnh vực xuất bản cần tạo sự chuyển biến đồng bộ, từ nâng cao nhận thức về vai trò và tầm quan trọng của công tác thông tin đối ngoại, đến đổi mới về nội dung, phương thức thông tin nhằm quảng bá tốt hơn, hiệu quả hơn về hình ảnh của Việt Nam, về tiềm năng hợp tác của đất nước, góp phần tích cực thúc đẩy quá trình hội nhập quốc tế, sớm đưa nước ta ra khỏi tình trạng kém phát triển, tạo nền tảng để đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại.

Với cách tiếp cận đó, tác giả xin được đề xuất mấy nhiệm vụ cơ bản để toàn ngành xuất bản tập trung thực hiện gồm:

Thứ nhất,, nâng cao và thống nhất về nhận thức, trước hết là nhận thức của các cơ quan chỉ đạo, quản lý, của cấp ủy, chính quyền về vai trò, ý nghĩa, về tính lâu dài, bền vững xuất bản nói chung, hoạt động xuất bản sách lý luận, chính trị nói riêng, xuất phát từ đặc thù của hoạt động xuất bản, đối với công tác thông tin đối ngoại; về sự cần thiết phải đổi mới công tác này trong bối cảnh hội nhập quốc tế, về những cơ hội và thách thức đặt ra trong tình hình mới.

Để nâng cao nhận thức, cần xác định rõ được vấn đề trọng tâm của thông tin đối ngoại: nội dung, đối tượng, phương châm hoạt động, lực lượng tiến hành hoạt động và luận giải một cách thuyết phục, có căn cứ lý luận và thực tiễn, phân loại được các đối tượng thông tin đối ngoại: 1- Nhân dân, chính phủ các nước trên thế giới. 2- Cộng đồng người Việt Nam ở nứơc ngoài. 3- Người nước ngoài ở Việt Nam từ đó định hướng cách tiếp cận và nội dung hoạt động của công tác thông tin đối ngoại. Chỉ trên cơ sở nhận thức đúng và thống nhất về những nội dung cơ bản, hoạt động xuất bản sách lý luận, chính trị mới phát huy vai trò của mình trên lĩnh vực thông tin đối ngoại.

Thứ hai, nâng cao chất lượng công tác chỉ đạo, quản lý, đặc biệt đổi mới phương pháp định hướng công tác thông tin đối ngoại trên lĩnh vực xuất bản. Trong thông tin đối ngoại, một nhân tố quan trọng là phải đánh giá tình hình và có quyết sách một cách đúng đắn, chính xác. Nếu chúng ta làm theo cách cũ, nghĩa là phổ biến thời sự thì sẽ không thể đáp ứng yêu cầu và công tác thông tin đối ngoại sẽ không đạt hiệu quả. Đã đến lúc cần ưu tiên gợi ý, hướng dẫn phương pháp tiếp cận, đánh giá, thông tin cho những đơn vị thực hiện và chính người viết và nhà xuất bản cũng phải giữ nguyên tắc này với độc giả của họ. Đây là vấn đề thuộc bản lĩnh chính trị, bản lĩnh nghề nghiệp của mỗi người viết cũng như của chính đội ngũ cán bộ làm công tác xuất bản, từ cán bộ chỉ đạo, quản lý, đến lãnh đạo nhà xuất bản và đến mỗi biên tập viên trong quá trình tác nghiệp của mình.

Để nâng cao hiệu quả và tính chủ động của công tác chỉ đạo, quản thành hành động hiệu quả, cần xây dựng chương trình thông tin đối ngoại phù hợp đối với mỗi chủ thể khác nhau. Trong các chiến lược, chương trình, kế hoạch thông tin đối ngoại, cần bảo đảm sự lãnh đạo thống nhất của Đảng, sự quản lý tập trung của Nhà nước đối với các hoạt động thông tin đối ngoại. Đặc biệt, cần xây dựng cơ chế phối hợp khoa học, hiệu quả, chặt chẽ, thường xuyên giữa các cơ quan thông tin đối ngoại. Trong thời gian tới, chúng ta cần không ngừng mở rộng lực lượng tham gia công tác thông tin đối ngoại trên lĩnh vực xuất bản, khuyến khích sự đóng góp của những tổ chức, cá nhân có khả năng tham gia. Ngoài những cơ quan chuyên trách của Đảng và Nhà nước, cần phát huy vai trò của các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước có thiện cảm với Việt Nam, nhất là cần tranh thủ kiều bào ta ở nước ngoài và những người bạn nước ngoài của Việt Nam trong các hoạt động thông tin đối ngoại. Chúng ta thấy rất rõ hiệu quả tuyên truyền của lực lượng này trong một số ấn phẩm của các tác giả nước ngoài gần đây khi viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh, về sự nghiệp đấu tranh thống nhất đất nước của nhân dân Việt Nam, về thành tựu của công cuộc đổi mới tại Việt Nam...

Công tác thể chế hóa chủ trương, chính sách phải đẩy mạnh. Có kế hoạch sửa đổi, bổ sung, ban hành các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến hoạt động thông tin đối ngoại nói chung, xuất bản nói riêng, như Luật Xuất bản, Luật tiếp cận thông tin... Đồng thời, tiếp tục tăng cường đầu tư ngân sách và cơ sở vật chất-kỹ thuật, nguồn lực cán bộ chuyên trách và bán chuyên trách công tác thông tin đối ngoại. Đẩy mạnh xã hội hóa một số hoạt động thông tin đối ngoại.

Ba là, không ngừng đổi mới nội dung, hình thức và phương pháp thông tin đối ngoại, trong đó, về nội dung, cần hướng tiêu chí xây dựng và quảng bá hình ảnh một Việt Nam hòa bình, hữu nghị, đổi mới và hội nhập thành công; đồng thời xây dựng nội dung lập luận nhằm đấu tranh phản bác các thông tin sai trái về đất nước ta. Trong bối cảnh mới, hình ảnh của Việt Nam cần được xây dựng từ chính những thành tựu to lớn và có ý nghĩa lịch sử của đất nước trong hơn 25 năm đổi mới với những tiến bộ kinh tế, văn hóa - xã hội đem đến cho mọi tầng lớp nhân dân. Đặc biệt, trong bối cảnh đất nước đang hội nhập kinh tế quốc tế sâu sắc và những thách thức, khó khăn to lớn từ khủng hoảng kinh tế hiện nay nay, tuyên truyền đậm nét những cố gắng vượt lên mọi khó khăn, thách thức cũng như sự chống phá của thế lực thù địch; những chủ trương, biện pháp kịp thời có tính đột phá của Đảng và Nhà nước; chính sách đối ngoại rộng mở, nhất quán của Việt Nam...

Bên cạnh những nội dung trên, chúng ta cần tập trung xây dựng những nội dung đấu tranh phản bác lại các thông tin, quan điểm sai trái, phản động hòng nhằm phá hoại an ninh, chủ quyền quốc gia và trật tự an toàn xã hội của nước ta. Cần không ngừng giới thiệu với bạn bè thế giới về các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước ta trên các lĩnh vực, đặc biệt trong lĩnh vực dân chủ, nhân quyền, tôn giáo để giúp cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài, bạn bè quốc tế hiểu rõ đầy đủ về những chính sách và tiến bộ của ta trong lĩnh vực này, bản chất tình hình đất nước, tranh thủ rộng rãi sự ủng hộ quốc tế. Mặt khác, chúng ta cần có lập luận sắc bén, có cơ sở lý luận và thực tiễn, phản bác một cách sắc bén và hiệu quả những thông tin, luận điểm sai trái của các thế lực thù địch. Muốn vậy, cần nâng cao tính chiến đấu, tính thuyết phục của các bài viết, ấn phẩm văn hóa, các sản phẩm thông tin đối ngoại nhằm làm cho thế giới hiểu đúng thực trạng và xu thế đi lên của đất nước ta.

Về phương thức và phương pháp, cần đề cao tính chủ động. Tính chủ động đó được thể hiện ở phương châm đưa thông tin đúng đắn, kịp thời, tới đúng đối tượng. Trước đây vẫn có tình trạng ta làm được nhiều mà không giới thiệu cho thế giới biết, dẫn đến tình trạng có lúc bị động trước những thông tin sai trái, một chiều. Khắc phục tình trạng này, chúng ta phải chủ động giới thiệu những thành tựu to lớn trên tất cả các lĩnh vực của đất nước đến các đối tượng đa dạng trên thế giới, từ bạn bè, đối tác quốc tế, đến cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài và thậm chí đến cả các thế lực phản động. Hơn nữa, chúng ta cần thoát khỏi thế "chống đỡ" để chuyển mạnh sang thế "tấn công" các thế lực thù địch muốn bôi xấu ta, kể cả "tấn công" cả vào những mặt yếu của họ.

Về vấn đề xuất bản sách, phát hành sách ra nước ngoài, thường kèm theo giá cước vận chuyển quá cao. Phải suy nghĩ cách khác hiệu quả hơn,, trong đó có vấn đề khai thác hình thức mới của xuất bản như sách điện tử, audio book, xuất bản trực tuyến... Đồng thời tranh thủ vai trò quan trọng của các cơ quan báo chí, truyền thông nước ngoài, nhất là những tờ báo, tạp chí, phát thanh, truyền hình có uy tín quốc tế về việc giới thiệu, quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam, tiềm năng hợp tác, phát triển của đất nước.

Sự phát triển của công nghệ thông tin đòi hỏi chúng ta phải có phương thức thông tin đối ngoại phù hợp, lại phải đáp ứng được yêu cầu về thời gian tính đối với thông tin. Đa dạng hóa các loại hình thông tin đối ngoại, đặc biệt là hệ thống các phương tiện thông tin đại chúng, báo chí ở trong và ngoài nước là một yêu cầu cần thiết hiện nay. Trong đó phải chú trọng đến việc sử dụng hiệu quả các thành tựu khoa học công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông tin nhằm chuyển tải nhiều hơn thông tin, sản phẩm văn hóa có nội dung tốt đến đồng bào ta ở nước ngoài và bạn bè quốc tế. Đồng thời, cần tăng cường việc thể hiện thông tin bằng tiếng nước ngoài, nâng cao nội dung và tính hấp dẫn về hình thức của các ấn phẩm thông tin đối ngoại.

Bốn là, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ xuất bản làm công tác thông tin đối ngoại. Muốn nâng cao chất lượng và hiệu quả của công tác thông tin đối ngoại trong tình hình mới thì nhân tố then chốt, quan trọng hàng đầu là vấn đề con người. Do đó trong thời gian tới, chúng ta cần quan tâm hơn nữa đến công tác đào tạo, bồi dưỡng và khuyến khích sự nỗ lực phấn đấu của lực lượng cán bộ trên mặt trận thông tin đối ngoại, đặc biệt là đội ngũ biên tập viên. Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: ‘cán bộ là cái gốc của cách mạng”, “Mọi việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hay xấu”. Trên lĩnh vực văn hoá - chính trị, các biên tập viên sách lý luận- chính trị là những người canh giữ trận địa tư tưởng của Đảng, bảo vệ đường lối quan điểm, chính sách của Đảng và Nhà nước. Công việc biên tập, đặc biệt biên tập sách phục vụ đối ngoại lại cũng đòi hỏi phải vận động và phát triển theo sự phát triển chung của xã hội, sự hội nhập với thế giới. Vì vậy, hoạt động biên tập, đội ngũ biên tập phải không ngừng được nâng cao, rèn luyện bản lĩnh chính trị, bổ sung, trang bị, những tri thức và công nghệ mới để đáp ứng yêu cầu ngày càng khó khăn, phức tạp của công tác xuất bản sách lý luận chính trị phục vụ thông tin đối ngoại. Bên cạnh đó, tạo cơ chế phối hợp, khai thác nguồn nhân lực từ ngành, đơn vị liên quan cùng thực hiện nhiệm vụ thông tin đối ngoại.

Đất nước ta đang ở vào thời điểm lịch sử có ý nghĩa quan trọng, cần phát huy sức mạnh của khối đại đoàn kết, sự ủng hộ của bạn bề thế giới. Vì thế, hơn lúc nào hết, công tác thông tin đối ngoại, nhất là thông tin đối ngoại trên các lĩnh vực truyền thông đại chúng, trong đó có hoạt động xuất bản sách lý luận, chính trị cần được đẩy mạnh. Và, để thực hiện tốt nhiệm vụ này, đã đến lúc chúng ta cần có một chiến lược xuất bản sách lý luận, chính trị phục vụ công tác thông tin đối ngoại trên cơ sở chiến lược tổng thể về thông tin đối ngoại, cùng nhau xây dựng một hình ảnh Việt Nam trong mắt bạn bè quốc tế và những thế hệ người Việt sống xa Tổ quốc có nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, nền văn hiến lâu đời, tinh thần độc lập tự chủ, ý chí quật cường vươn lên, sự hòa hiếu, thủy chung của Việt Nam, sự kiên định với đổi mới và đổi mới thành công./.

Ths. Nguyễn Nguyên, Vụ Báo chí-Xuất bản, Ban Tuyên giáo Trung ương