1. Đạo đức là nhân tố cốt lõi trong nhân cách của mỗi con người, giáo dục đạo đức là một phần quan trọng không thể thiếu trong hoạt động giáo dục và đào tạo. Vì đạo đức là một hình thái ý thức xã hội xuất hiện sớm và có vai trò quan trọng trong lịch sử phát triển của xã hội loài người; là tổng hợp những nguyên tắc, quy tắc, chuẩn mực xã hội, nên con người trong mối quan hệ giữa con người với con người, giữa cá nhân và tập thể hay toàn xã hội ngày càng gắn kết chặt chẽ với nhau. Giáo dục đạo đức là quá trình biến các chuẩn mực đạo đức, từ những đòi hỏi bên ngoài của xã hội đối với cá nhân thành những đòi hỏi bên trong của bản thân, thành niềm tin, nhu cầu, thói quen của người được giáo dục, để xây dựng cho họ thói quen gắn kết với cộng đồng, sống có nghĩa có tình, có ước mơ, hoài bão và cống hiến ngày càng nhiều cho tập thể, đất nước.

Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI của Đảng tiếp tục khẳng định: Cùng với Khoa hoch và công nghệ, giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu; đầu tư cho giáo dục và đào tạo là đầu tư phát triển. Trong giáo dục và đào tạo phải đặc biệt quan tâm chăm lo đến thanh niên sinh viên. Bởi trong toàn bộ sự nghiệp giáo dục nói chung thì việc giáo dục đạo đức cho sinh viên có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Đó là cơ sở nền tảng hình thành con người mới "vừa hồng, vừa chuyên", để hướng tới “mục tiêu giáo dục và đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Đảng ta cũng đặt ra yêu cầu giáo dục và đào tạo phải là sự nghiệp của toàn Đảng, toàn dân, phải huy động được toàn sức mạnh xã hội tham gia vào sự nghiệp quan trọng này. Theo đó, giáo dục đạo đức trong các trường đại học, cao đẳng là một bộ phận của quá trình giáo dục tổng thể, có quan hệ biện chứng với các quá trình giáo dục khác.

Quảng Ninh là tỉnh ở vùng Đông Bắc Tổ quốc, có vị trí địa chiến lược về chính trị, kinh tế, quốc phòng - an ninh và đối ngoại, nằm trong khu vực phát triển năng động nhất trong nhiều thập kỷ qua, điểm nút của khu vực hợp tác “hai hành lang, một vành đai” kinh tế Việt - Trung. Tỉnh có nhiều tiềm năng, thế mạnh và cơ hội nổi trội so với các tỉnh, thành khác trong cả nước; là nơi hội tụ những điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế xã hội nói chung và giáo dục nói riêng.

Hiện nay, hệ thống giáo dục của tỉnh từng bước được hoàn thiện và phát triển với nhiều loại hình trường lớp, từ mầm non đến đại học, trong đó có 7 trường là đại học, cao đẳng (1 trường đại học, 6 trường cao đẳng). Quy mô, chất lượng đào tạo các ngành học, bậc học của các trường cơ bản được giữ vững và ổn định. Chất lượng đào tạo lý thuyết, thực hành của các trường được nâng lên. Cơ cấu ngành nghề đào tạo sinh viên khá phong phú và đa dạng. Số lượng và chất lượng đội ngũ cán bộ, giáo viên các trường từng bước được nâng lên, với 1.503 người, trong đó, trình độ chuyên môn đại học chiếm 32,54%, thạc sĩ, tiến sĩ chiếm 32%.  Sinh viên không ngừng được tăng lên về số lượng, phong phú về cơ cấu ngành nghề, mô hình đào tạo. Năm học 2012 - 2013, tổng số sinh viên các trường đại học, cao đẳng của tỉnh là: 25.768, tăng lên 20,4% so với năm học 2011 - 2012; trong đó, sinh viên là người Quảng Ninh là 5.800 sinh viên (chiếm 30,3%). Kết quả sinh viên tốt nghiệp đạt loại xuất sắc: 11 (0,04%); giỏi: 864 (3,35%); khá: 4918 (19,09%); trung bình - Khá: 5.412 (21%); Trung bình: 4.687 (18,19%).

Song song với việc đào tạo, bồi dưỡng kiến thức, nghiệp vụ chuyên môn, các trường đại học, cao đẳng của tỉnh đã quan tâm nhiều hơn đến giáo dục các giá trị đạo đức cho sinh viên. Trong năm học, các trường đã chú trọng tổ chức các hoạt động giáo dục đạo đức với nhiều nội dung và hình thức phong phú thông qua các giờ học chính khoá, các hoạt động ngoại khoá, các hoạt động tình nguyện, nhân đạo từ thiện... Công tác quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho sinh viên đã được quan tâm, cán bộ, giáo viên và sinh viên nhận thức rõ mục tiêu của giáo dục đạo đức; nội dung, hình thức quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho sinh viên được vận dụng phù hợp với điều kiện của mỗi trường và thực tiễn địa phương. Phần lớn sinh viên các trường đại học, cao đẳng của tỉnh có đạo đức tốt, có ý thức tu dưõng đạo đức, chăm chỉ học tập trở thành những công dân có ích, sống có hoài bão và lý tưởng; đó là lối sống có mục đích, có lý tưởng tốt đẹp phù hợp với xu thế chung của toàn xã hội.

Theo một kết quả khảo sát điều tra mới đây, đa số sinh viên có ý thức tích cực, chủ động trong học tập, trong nghiên cứu khoa học vì ngày mai lập nghiệp. Ngoài giờ học trên lớp, có 20,7% sinh viên dành từ 10 - 14 giờ/tuần cho việc tự học; 23,7% sinh viên dành trên 15 giờ/tuần cho việc tự học; 44,4% sinh viên có thời gian tự học trung bình trong ngày là 02 giờ. Tỷ lệ sinh viên tham gia nghiên cứu khoa học các cấp ngày càng cao hơn;  từ năm 2008 -  2013, đã có 2.448 sinh viên tham gia nghiên cứu khoa học với 2.072 đề tài. Năm học 2012- 2013, có 95% sinh viên có đạo đức tốt, khá; chỉ còn 0,5% sinh viên xếp loại yếu (giảm  0,81% so năm học 2011- 2012). Số sinh viên có nguyện vọng được đứng trong hàng ngũ của Đảng Cộng sản Việt Nam ngày càng cao (chiếm 68%); từ năm 2008 - 2013, số sinh viên được kết nạp Đảng ngày càng tăng (năm 2008 là 115 sinh viên, đến năm 2013 là 1.035 sinh viên)...

Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tốt là cơ bản, công tác quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho sinh viên các trường đại học, cao đẳng của tỉnh còn những hạn chế nhất định: Một bộ phận sinh viên có động cơ, thái độ học tập không đúng, vi phạm kỷ luật học tập, thiếu tôn trọng thầy cô; thiếu ý chí phấn đấu, thờ ơ với các vấn đề chính trị, các hoạt động xã hội, mơ hồ về lý tưởng cách mạng. Theo kết quả điều tra của Tỉnh Đoàn Quảng Ninh, lý do sinh viên không tham gia hoạt động Đoàn, Hội là : Bận học (41,3%); không thích (20,2%); lo kiếm tiền (12,9%) … Số sinh viên không tham gia phong trào tình nguyện chiếm một tỷ lệ không nhỏ (chiếm 20,4%); có 8% sinh viên cho biết lý do tham gia phong trào là cho vui, để biết được nơi này, nơi khác. Vẫn còn không ít sinh viên chạy theo lối sống thực dụng, buông thả, xa rời đạo đức truyền thống dân tộc, vi phạm pháp luật và sa vào các tệ nạn xã hội; một bộ phận khác lại có biểu hiện suy giảm về đạo đức, lệch lạc về lối sống; chỉ tính ở hai mức độ rất phổ biến và phổ biến thì số sinh viên sa vào các tệ nạn xã hội là tương đối đông: cờ bạc (21,6%), ma túy (6,3%), rượu chè (35,3%), mại dâm (6,7%), số đề, cá độ bóng đá (20%), trộm cắp (26,6%), tàng trữ và sử dụng văn hóa phẩm đồi trụy (19%). Bên cạnh đó, công tác quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho sinh viên các trường còn những hạn chế bất cập chưa kịp thời được khắc phục triệt để; trong đó có một số nguyên nhân chủ quan như: Sự phối hợp của giáo viên chủ nhiệm với phụ huynh và các lực lượng giáo dục đạo đức chưa thường xuyên và đồng bộ (79,5%); công tác tuyên truyền về hoạt động giáo dục đạo đức trong đội ngũ giáo viên chưa đầy đủ (77,6%); hoạt động của tổ chức Đoàn, Hội Sinh viên trong quản lý hoạt động giáo dục đạo đức chưa thật sự toàn diện và hiệu quả; nhiều đoàn thể chưa thực sự quan tâm đến hoạt động giáo dục đạo đức cho sinh viên (51%); công tác kiểm tra, giám sát chưa được chú trọng đúng mức (73,6%); công tác đánh giá, khen thưởng chưa thường xuyên và kịp thời (53,4%).

2. Trước thực trạng quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho sinh viên các trường đại học, cao đẳng của tỉnh trong thời kỳ hội nhập quốc tế hiện nay, công tác giáo dục đạo đức cho sinh viên làm cho họ có đủ đức - tài để họ xứng đáng là lực lượng kế tiếp trong sự nghiệp phát triển của tỉnh, là nguồn nhân lực chất lượng cao cho tỉnh là một nhiệm vụ rất quan trọng và cần thiết nhằm “phát triển nguồn nhân lực phục vụ yêu cầu phát triển  kinh tế - xã hội của tỉnh, góp phần quan trọng để đến năm 2020, Quảng Ninh trở thành tỉnh dịch vụ, công nghiệp theo hướng hiện đại”.

Do đó, nhiệm vụ giáo dục đạo đức cho sinh viên phải tập trung: “Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn”. Để biến các nội dung của đạo đức thành hiện thực trong công tác giáo dục và đào tạo sinh viên cần hướng tới thực hiện tốt các biện pháp sau:

Một là, đẩy mạnh công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức về hoạt động giáo dục đạo đức cho sinh viên. Thường xuyên tuyên truyền, quán triệt các văn kiện của Đảng, Nhà nước và ngành giáo dục về hoạt động giáo dục đạo đức  cho sinh viên. Tuyên truyền cho cấp uỷ, chính quyền, các đoàn thể, các tổ chức, thành viên trong nhà trường, cán bộ quản lý, giáo viên, phụ huynh và toàn thể sinh viên nhận thức rõ về vai trò, trách nhiệm và nhiệm vụ của từng tập thể, cá nhân trong hoạt động giáo dục đạo đức  cho sinh viên. Lựa chọn, lồng ghép, tích hợp các nội dung giáo dục chính trị, đạo đức, lối sống thích hợp vào hoạt động giảng dạy, học tập của chương trình chính khoá. Tổ chức các hoạt động nhân dịp ngày lễ, kỷ niệm các sự kiện trọng đại của đất nước, địa phương và nhà trường, các hoạt động văn hoá, văn nghệ, thể thao, các hoạt động, phong trào tình nguyện trong sinh viên.

Hai là, xây dựng môi trường giáo dục đạo đức lành mạnh. Tập trung triển khai có hiệu quả chương trình phối hợp các lực lượng, tổ chức, đoàn thể xã hội, ban, ngành chức năng liên quan trong việc thực hiện phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực".  Phát huy mạnh mẽ nội lực của tập thể cán bộ viên chức và các đoàn thể trong trường, tạo môi trường học tập tốt vừa cung cấp kiến thức chuyên môn vừa giáo dục nhân cách, lối sống, rèn luyện phẩm chất đạo đức, hình thành ý thức, tinh thần, thái độ tích cực trong sinh viên. Chú trọng xây dựng hình người giáo viên với các vai trò khác nhau trong mối quan hệ với học sinh "Người thầy - Người cha mẹ - anh chị - Người bạn" tạo sự gần gũi, niềm tin, chỗ dựa của học sinh trong nhà trường. Xây dựng môi trường “tự nhiên” và “xã hội” tốt trong khuôn viên trường học để giáo dục đạo đức, hình thành và phát triển nhân cách cho sinh viên.

Ba là, đa dạng hóa các hình thức tổ chức quản lý hoạt động giáo dục đạo đức. Giáo dục thông qua các giờ học, các hoạt động ngoài giờ lên lớp; thông qua việc dạy học các môn học làm cho sinh viên tự giác chiếm lĩnh một cách có hệ thống những khái niệm đạo đức, giúp sinh viên định hướng đúng trước những hiện tượng xã hội (tốt, xấu) để lựa chọn cách thức ứng xử  đúng đắn trong các tình huống đạo đức. Thông qua các môn khoa học xã hội và nhân văn (văn, sử, địa),…  trong tổ chức quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho sinh viên để hình thành giá trị, thái độ và cách cư xử, hành vi đạo đức cho sinh viên trong xã hội. Thông qua các môn như triết học, tâm lý giáo dục để trang bị cho sinh viên những hiểu biết cơ bản về phẩm chất, bổn phận đạo đức của người công dân,… Thông qua các môn nghệ thuật, thể dục thể thao để tạo cơ hội để sinh viên phát triển óc sáng tạo, thể hiện được sự xúc động và trải nghiệm của mình. Qua các môn học này, sinh viên sẽ có thái độ tự giác chấp hành những phẩm chất đạo đức, coi chúng như là những chuẩn mực đạo đức mà mỗi công dân cần thực hiện nghiêm túc.

Bốn là, phát huy vai trò tự quản của tập thể sinh viên và ý thức tự rèn của mỗi sinh viên. Giáo viên chủ nhiệm ở mỗi lớp phải chọn ra được ban cán sự có năng lực, uy tín, có sức thuyết phục, có năng lực tổ chức, điều khiển hoạt động tập thể sinh viên. Thông qua hoạt động tập thể để phát huy sự năng động, sáng tạo, tự lập, tự chủ của sinh viên, góp phần đào tạo thế hệ sinh viên yêu CNXH, có ý thức trách nhiệm công dân cao… Thường xuyên tổ chức các hoạt động phong trào: văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao, giao lưu, hiến máu, nhân đạo từ thiện...; tổ chức các hội thi: cắm trại, thanh lịch, cắm hoa, làm đồ dùng học tập, nghiên cứu khoa học, rôbốt... để giáo dục tư tưởng, đạo đức, ý chí, hành vi, lối sống... cho sinh viên.

Năm là, phối kết hợp chặt chẽ trong hoạt động hoạt động giáo dục đạo đức giữa nhà trường - gia đình - xã hội về mục đích, nội dung, phương pháp quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho sinh viên. Kết hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong giáo dục đạo đức cho sinh viên là một biện pháp hết sức căn bản, là một nguyên tắc cơ bản của giáo dục đạo đức xã hội chủ nghĩa, tạo mọi thuận lợi cho việc giáo dục những giá trị đạo đức truyền thống dân tộc, đồng thời đẩy mạnh công tác đấu tranh chống lại những tư tưởng bảo thủ, những phong tục tập quán lạc hậu ngăn cản sự phát triển của xã hội, góp phần mở rộng giao lưu quốc tế, tiếp thu có chọn lọc những tinh hoa văn hoá nhân loại trong đó có những giá trị đạo đức mang tính phổ quát toàn nhân loại. Mặc dù công tác giáo dục đạo đức cho sinh viên là của toàn xã hội, nhưng nhà trường giữ vai trò định hướng, tổ chức, kiểm tra, đánh giá. Gia đình phối hợp với nhà trường để tạo điều kiện cũng như giám sát các em ngoài thời gian học tập trên lớp, xã hội cùng với nhà trường và gia đình thành một quá trình thống nhất liên tục và hoàn chỉnh. Đây là biện pháp quan trọng trong giáo dục đạo đức cho sinh viên hiện nay.

Sáu là, tiếp tục thực hiện các cơ chế phối hợp các lực lượng xã hội, các ban, ngành, đoàn thể, tổ chức trong quản lý hoạt động giáo dục đạo đức. Trên cơ sở rà soát, bổ sung và hoàn thiện chương trình phối hợp hoạt động đã ký kết giữa ngành giáo dục với các ban, ngành, đoàn thể, tổ chức xã hội trong hoạt động giáo dục đạo đức cho sinh viên, các trường cần quan tâm chú trọng xây dựng mới các chương trình phối hợp cụ thể với các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp có liên quan đến hoạt động giáo dục đạo đức cho sinh viên với nhiều loại hình mở rộng (hoạt động ngoại khóa, giáo dục trải nghiệm, đào tạo nghề, hội thảo chuyên đề, giáo dục truyền thống, kỹ năng sống, nghiên cứu khoa học, ứng dụng thực tế v.v...),    

Bảy là, quản lý và tổ chức thi đua khen thưởng, nhân điển hình tạo ra phong trào thi đua trong toàn trường. Phải thường xuyên tổ chức các đợt sơ kết, tổng kết công tác quản lý hoạt động giáo dục đạo đức theo nhiều hình thức với nội dung phong phú, phù hợp với điều kiện, đặc thù của từng địa phương, cơ sở. Xây dựng các tiêu chí thi đua cụ thể, bình xét thực hiện khen thưởng công bằng, khách quan và tổ chức các hình thức tuyên dương nhằm động viên khuyến khích tập thể, cá nhân làm tốt công tác quản lý hoạt động giáo dục đạo đức, mở rộng đến các đối tượng có đóng góp xuất sắc cho ngành giáo dục.

Tám là, đổi mới công tác quản lý hoạt động giáo dục đạo đức. Chủ động phối hợp và sử dụng tối ưu các nguồn lực (con người, tài chính) trong hoạt động giáo dục đạo đức cho sinh viên. Đổi mới quản lý giáo dục nói chung và giáo dục đạo đức nói riêng là giải pháp quan trọng được đặt ở vị trí đầu tiên trong Chương trình hành động số 26-CT/TU ngày 5/3/2014 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Ninh về thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI “về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”. Biện pháp này nhằm thống nhất về nhận thức, huy động sự tham gia đánh giá, giám sát và phản biện của các tổ chức chính trị - xã hội, người dân và toàn xã hội đối với đổi mới, phát triển giáo dục trong đó có hoạt động giá dục đạo đức, nâng cao trách nhiệm, tạo động lực và tính chủ động, sáng tạo của các cơ sở giáo dục, đào tạo và mỗi nhà trường trong quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho sinh viên.

Chín là, thường xuyên tổ chức kiểm tra, đánh giá công tác quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho sinh viên; phải xác định cụ thể các tiêu chí, tiêu chuẩn đánh giá, xếp loại đạo đức để sinh viên thực hiện, đồng thời có sự điều chỉnh bổ sung kịp thời. Mỗi nhà trường cần phải có kế hoạch kiểm tra, giám sát cụ thể; định kỳ sơ kết, tổng kết các phong trào thi đua, biểu dương khen thưởng những điển hình tiên tiến, nhân rộng những điển hình. Bên cạnh đó, các cấp ủy đảng, chính quyền, các tổ chức đoàn thể, nhất là tổ chức Đoàn, Hội thanh niên thường xuyên tổ chức trao đổi, học hỏi kinh nghiệm với các trường, các đơn vị khác, địa phương khác.

Nguyễn Tiến Độ

Trung tâm giới thiệu việc làm thanh niên tỉnh Quảng Ninh