Ngày 2 – 9 – 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa, mở ra kỷ nguyên mới – kỷ nguyên độc lập tự do của dân tộc Việt Nam.

Tuyên ngôn độc lập được ra đời do Chủ tịch Hồ Chí Minh soạn thảo và đọc tại buổi lễ mừng độc lập của Việt Nam ở Quảng trường Ba Đình ngày 2 tháng 9 năm 1945 là sự kiện quan trọng của Đảng và dân tộc ta trong lịch sử đấu tranh vì độc lập, tự do và hạnh phúc. Đây cũng chính là Tuyên ngôn dân quyền và nhân quyền của tất cả các dân tộc và nó không chỉ là những nguyên tắc pháp lý về độc lập dân tộc và toàn vẹn lãnh thổ mà còn khẳng định quyền dân tộc và quyền cơ bản của con người.

Người đã rất khéo khi vận dụng ngay những tinh hoa của các cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, giải phóng con người để khẳng định “ Những lẽ phải không ai chối cãi được”, rằng: “Tất cả mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể vi phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc” và “ Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi và phải luôn luôn được tự do và bình đảng về quyền lợi”. Những lời dẫn trên Người muốn khẳng định nhân dân Việt Nam không hề xa lạ với những tư tưởng tiến bộ trong lịch sử nhân loại, hoàn toàn tán thành và có chung ý tưởng về quyền bình đẳng, quyền sống và quyền mưu cầu hạnh phúc của con người.

Nét độc đáo và sáng tạo của Hồ Chí Minh ở chỗ là sau khi khẳng định quyền con người với ý nghĩa là quyền con người nói chung và quyền mỗi người nói riêng, Người đã “suy rộng ra” và nâng lên thành quyền của tất cả các dân tộc trong thời đại mới: “ Tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng, dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do”. Đó là một kết luận logic, hợp lý và đanh thép. Và cũng từ kết luận này Người đi đến kết tội bọn Đế quốc Pháp, Nhật đã xâm phạm quyền cơ bản của dân tộc Việt Nam.

Ngay sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám, trong thư gửi Liên hợp quốc, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Các nước Đồng minh đã công nhận những nguyên tắc dân tộc bình đẳng ở các hội nghị Têhêrăng và Cựu Kim Sơn quyết không thể không công nhận quyền độc lập của dân tộc Việt Nam”.

Trong Tuyên ngôn độc lập Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ khẳng định về mặt nguyên tắc pháp lý quyền dân tộc cơ bản của Việt Nam và các dân tộc trên thế giới, mà còn khẳng định trong thực tế đấu tranh cách mạng kiên cường, bất khuất của dân tộc Việt Nam với các quyền dân tộc thiêng liêng đó.

Kết thúc bản Tuyên ngôn độc lập Người khẳng định ý chí đanh thép giành và giữ độc lập tự do của dân tộc Việt Nam: “Một dân tộc đã có gan góc đứng về phái Đồng minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do, dân tộc đó phải được độc lập”. Người trịnh trọng tuyên bố với thế giới rằng: “ Nước Việt Nam được quyền hưởng tự do và độc lập và thật sự đã trở thành một nước tự do, độc lập. Toàn thể dân tộc Việt nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy”.

Suốt cuộc đời mình Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ đấu tranh cho độc lập, tự do của dân tộc Việt Nam mà còn đấu tranh cho độc lập, tự do của các dân tộc trên thế giới. Người đã phất cao ngọn cờ bảo vệ các quyền dân tộc cơ bản và quyền cơ bản của con người, phất cao ngọn cờ độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.

Sự ra đời của nước Việt Nam mới sau Tuyên ngôn độc lập của Hồ Chí Minh đã mở ra kỷ nguyên mới trong lịch sử dân tộc Việt Nam – kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, đồng thời góp phần quan trọng vào tiến trình cách mạng thế giới, phá vỡ hệ thống thuộc địa của chủ nghĩa đế quốc, xóa đi một vết nhơ trong lịch sử nhân loại là chế độ thực dân.

Đúng như Rômét Chanđra, nguyên Chủ tịch hòa bình thế gới đã đánh giá: “Bất cứ nơi nào chiến đấu cho độc lập tự do ở đó có Hồ Chí Minh và ngọn cờ Hồ Chi Minmh bay cao. Bất cứ nơi đâu chiến đấu cho hòa bình và công lý, ở đó có Hồ Chí Minh và ngon cờ Hồ Chí Minh bay cao. Bất cứ đâu, nhân dân chiến đấu cho một thế giới mới, chống lại đói nghèo, ở đó có Hồ Chí Minh và ngọn cờ Hồ Chí Minh bay cao”