Năm học mới lượng công việc nhiều, tầm quan trọng lớn

Thưa Bộ trưởng, năm học 2023-2024 có ý nghĩa như thế nào trong chặng đường triển khai đổi mới giáo dục phổ thông? Những nhiệm vụ nào sẽ được ngành Giáo dục tập trung triển khai trong năm học mới này?

Năm học 2023-2024 được ngành Giáo dục xác định chủ đề: Đoàn kết, kỷ cương, sáng tạo, tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo. Đây là một năm với lượng công việc nhiều, tầm quan trọng lớn, chất lượng công việc có tác động lớn tới chất lượng đổi mới giáo dục phổ thông.

Trong đó, bên cạnh việc tiếp tục rà soát, triển khai các lớp đã thực hiện theo chương trình mới, năm học này tập trung triển khai mới với các lớp 4,8,11 và chuẩn bị điều kiện triển khai các lớp cuối cấp 5,9,12 (bao gồm cả phần việc biên soạn sách giáo khoa, thẩm định, chuẩn bị các điều kiện phát hành).

Việc chuẩn bị sách giáo khoa cho lớp 5, 9, 12 có yêu cầu, đòi hỏi đặc biệt hơn bởi đây là các lớp cuối cấp và cũng là cuối cùng của giai đoạn triển khai cuốn chiếu chương trình. Chúng tôi xác định, năm học này phải tập trung chỉ đạo, điều hành, hỗ trợ, kiểm tra, giám sát cao độ để hoàn thành công việc, tạo đà hoàn thành lộ trình đổi mới giáo dục phổ thông.

Trong tiến trình đổi mới giáo dục phổ thông, năm nay chúng tôi cũng đặt ra nhiệm vụ cần tiếp tục đổi mới giáo dục phổ thông theo chiều sâu, ở từng nội dung giáo dục, từng môn học, từng hoạt động. Đổi mới ở các môn như Ngữ văn, Lịch sử, Toán học, Mỹ thuật, Ngoại ngữ... Có một số vấn đề trong quá trình đổi mới cũng đang đặt ra như giáo viên cần phải được hỗ trợ nhiều hơn, tăng cường hơn nữa về phương pháp và cần phải chuẩn bị nhiều hơn các điều kiện để tăng cường chất lượng.

Cùng với nhiệm vụ đổi mới giáo dục phổ thông, nhiều vấn đề, nhiệm vụ quan trọng khác cũng sẽ được ngành Giáo dục triển khai. Trước mắt, thực hiện nhiệm vụ do Bộ Chính trị, Ban Bí thư giao là tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết 29/NQ-TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo, nhìn lại chặng đường 10 năm qua, đồng thời xác định hướng phát triển giáo dục cho chặng đường tiếp theo.

Việc xây dựng Luật Nhà giáo, với dự kiến hoàn thành và trình Quốc hội vào năm 2024, cũng là nhiệm vụ lớn trong năm học này. Nếu được thông qua, bộ luật sẽ tạo ra sự thay đổi tích cực về thể chế để phát triển đội ngũ nhà giáo nói riêng và phát triển giáo dục nói chung.

Cùng với nhiệm vụ xây dựng, củng cố, tăng cường thể chế cho giáo dục, năm học mới, ngành Giáo dục cần tập trung vào các nhiệm vụ: tăng cường triển khai văn hóa học đường, tâm lý học đường, xây dựng trường học hạnh phúc, phòng chống bạo lực học đường…

Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng sẽ triển khai thí điểm chương trình giáo dục mầm non mới. Việc biên soạn đã được thực hiện, năm nay sẽ đưa vào thực nghiệm, sau đó mới triển khai thực tế. Bên cạnh đó, giáo dục thường xuyên cũng sẽ có đổi mới, từ tăng cường điều kiện, đội ngũ giáo viên, tới dạy học kiểm tra, đánh giá trong hệ thống giáo dục thường xuyên.

Không để giáo viên nào bị bỏ lại phía sau

Có thể nói, quá trình triển khai đổi mới giáo dục phổ thông thời gian qua gặp không ít khó khăn, thách thức. Theo Bộ trưởng, những khó khăn này đến từ đâu? Ngành Giáo dục có giải pháp gì để khắc phục trong thời gian tới?

Đổi mới mang theo những thách thức đối với cái cũ, tư duy cũ, quan niệm cũ và sức ì. Đổi mới càng sâu thì thách thức càng lớn. Công cuộc đổi mới có rất nhiều thay đổi và khi một phần không nhỏ trong xã hội chưa hiểu hết những thay đổi đó sẽ dễ dẫn đến kêu ca, phàn nàn, chưa hoàn toàn tin tưởng vào định hướng đổi mới. Đây là thách thức, cần phải tạo sự đồng thuận nhiều hơn từ phía xã hội, nhân dân, phụ huynh để tất cả cùng đồng hành, chia sẻ với ngành giáo dục.

Đối với lực lượng nhà giáo, tôi cho rằng, mức độ đổi mới của nhà giáo đạt được đến đâu thì đổi mới giáo dục đạt được đến đó. Một trong những khó khăn nằm ở chỗ những cách làm cũ vốn đã định hình, ăn sâu vào thói quen giảng dạy và không phải tất cả giáo viên đều sẵn sàng đổi mới mình để thích nghi với công việc mới. Để khắc phục cần có sự nỗ lực, quyết tâm, chia sẻ rất lớn từ đội ngũ các nhà giáo. Về phía Bộ Giáo dục và Đào tạo, chúng tôi đang làm rất nhiều việc để động viên, hỗ trợ giáo viên, cố gắng đảm bảo để giáo viên có thêm động lực, chỗ dựa cho sự đổi mới.

Lần đổi mới này trao quyền chủ động, sáng tạo cho nhà giáo rất nhiều. Tiêu biểu như việc lựa chọn cách thức dạy, kiểm tra, đánh giá, lựa chọn học liệu… nhằm giáo dục theo hướng phát huy năng lực cá nhân của học sinh nhiều hơn. Chuyển vai trò của giáo viên từ chủ thể truyền thụ kiến thức là chính sang vai trò người tổ chức, hướng dẫn, định hướng, hỗ trợ cho học sinh.

Để làm được điều này, năng lực của người thầy phải đổi mới và nâng lên rất nhiều. Cùng với đó, trong giai đoạn đầu của đổi mới, giáo viên gặp rất nhiều thiệt thòi, thách thức với khối lượng công việc nhiều hơn, khó lên, trong khi đó, những sự động viên về vật chất, điều kiện, thu nhập, đời sống chưa có nhiều thay đổi. Điều này cũng tác động đến tâm lý của giáo viên.

Chính vì áp lực của đổi mới và áp lực của cuộc sống, một bộ phận không nhỏ giáo viên đã nghỉ việc, đi xuất khẩu lao động, đi làm ở các khu công nghiệp, làm tự do... Trong khi tình hình tuyển dụng ở các địa phương đang gặp nhiều khó khăn. Ở vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn, có biên chế, có chế độ ưu đãi lại không tuyển được giáo viên ngoại ngữ, tin học, mỹ thuật, nghệ thuật. Một số tỉnh đồng bằng Bắc Bộ dù có chỉ tiêu nhưng lại không tuyển được giáo viên mầm non.

Bên cạnh đó, khó khăn cũng đến từ sự chuẩn bị các điều kiện ở phía địa phương cho công cuộc đổi mới. Với yêu cầu của phương pháp mới, cần phải đảm bảo số lượng học sinh trên lớp, tỉ lệ học sinh và giáo viên, chuẩn bị phòng học, thư viện, phòng học bộ môn, thực hiện giáo dục trải nghiệm… Tuy nhiên, do điều kiện kinh tế, mức độ quan tâm cũng như khó khăn khác nhau của mỗi địa phương dẫn đến việc đáp ứng điều kiện cho đổi mới còn nhiều hạn chế.

Cần chú ý rằng, trước khi đổi mới giáo dục đã có nhiều khó khăn chưa khắc phục xong, giờ lại phải bước vào một hành trình đổi mới với nhiều khó khăn hơn. Ví dụ phòng học chưa được kiên cố hóa, điểm trường, tỉ lệ các phòng học bán kiên cố, phòng học tạm, mượn còn chiếm 30% tổng số các phòng học, trường lớp trên phạm vi cả nước. Đặc biệt, các vùng sâu, vùng xa ở Tây Nguyên, Tây Bắc thì vấn đề kiên cố hóa trường học còn bức thiết hơn. Điều này không chỉ ảnh hưởng tới chất lượng của đổi mới mà còn ảnh hưởng tới sự bất bình đẳng trong giáo dục.

Trong khi đó, ở các đô thị lớn lại gặp khó khăn về sự dịch chuyển dân cư cơ học, tăng dân số cao, thiếu đất để xây trường. Như vậy, mỗi nơi đều có các khó khăn riêng. Vì vậy, thời gian tới, Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ tiếp tục kiến nghị với các bộ, ngành, địa phương về việc cần đặc biệt quan tâm các điều kiện triển khai đổi mới.

Coi trọng tính gương mẫu của người thầy

Như Bộ trưởng trao đổi ở trên, năm học này, ngành sẽ tăng cường triển khai văn hoá học đường, xây dựng trường học hạnh phúc. Đây không phải là vấn đề mới mà đã được nhắc đến từ nhiều năm, nhưng trên thực tế, các mối quan hệ ứng xử trong nhà trường vẫn diễn biến phức tạp, có lúc, có nơi gây bức xúc trong dư luận. Vậy theo Bộ trưởng, thế nào là một ngôi trường hạnh phúc và cần làm gì để xây dựng một trường học có văn hóa, không có bạo lực?

Tôi cho rằng, một ngôi trường hạnh phúc trước hết phải do giáo viên, học sinh và phụ huynh cảm nhận. Về phía ngành giáo dục, việc quan trọng đầu tiên là làm thế nào để thúc đẩy môi trường văn hóa học đường. Văn hóa học đường khi được triển khai tốt, thể hiện qua các hoạt động của nhà trường, tự khắc nó đem đến các giá trị tích cực, từ đó sẽ làm cho giáo viên, học sinh thấy hài lòng, hạnh phúc.

Chúng tôi đang cho rà soát, làm mới bộ quy tắc ứng xử trong trường học, để hô ứng, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục. Các trường phổ thông trong toàn quốc đều có bộ quy tắc này, nhưng thời điểm hiện nay cần rà soát để làm mới lại, khiến cho quy chuẩn ứng xử phù hợp với tình hình, bối cảnh của trường học đang đang đổi mới căn bản, toàn diện.

Mặt khác, để có văn hóa học đường, trường học hạnh phúc, trước hết phải thực hiện thật tốt việc dạy và học chuyên môn, thầy phải dạy tốt, trò phải học tốt. Theo tôi, giảm tải số tiết học chỉ là một chuyện, còn việc tạo ra sự chủ động của học sinh, học sinh có thích thú hay không, hào hứng với bài giảng hay không, cái đó mới là thực chất của sự giảm tải. Khi mà học sinh hào hứng thích học, thì mọi chuyện sẽ khác. Đối với xây dựng văn hóa học đường, trường học hạnh phúc, cốt lõi vẫn là thực hiện tốt chuyên môn khiến cho học sinh học tập một cách chủ động, ham học. Trường học hạnh phúc hướng tới việc hình thành các giá trị cốt lõi là yêu thương, an toàn và tôn trọng. Ở đó, cần chú trọng dạy người cùng dạy chữ.

Văn hóa học đường coi trọng tính gương mẫu của người thầy, coi trọng phát triển nhân cách, đạo đức, phẩm chất tinh thần của người học. Đặc biệt, văn hóa học đường đòi hỏi vai trò mẫu mực của nhà giáo. Cho nên muốn có văn hóa học đường, có trường học hạnh phúc thì phải có những người thầy chuẩn mực để dẫn dắt học sinh. Đương nhiên một trường học có văn hóa không thể có bạo lực. Điều đáng tiếc là trong thời gian gần đây, bạo lực học đường diễn biến phức tạp, do nhiều nguyên nhân.

Sau một thời gian học sinh học trực tuyến, các em bị ảnh hưởng tới tâm lí góp phần làm gia tăng bạo lực học đường. Cũng phải kể đến các nguyên nhân khác mang tính phi truyền thống, đó là ảnh hưởng của phim ảnh không phù hợp, ảnh hưởng tiêu cực của mạng xã hội khiến cho bạo lực học đường gia tăng. Ngoài ra, nguyên nhân nữa là sự kết nối giữa gia đình và nhà trường còn lỏng lẻo, nhiều em học sinh thiếu sự quan tâm, chăm sóc từ gia đình, đặc biệt là từ bố, mẹ.

Do đó, tôi mong muốn các nhà trường phổ thông phải tăng cường phối hợp giữa nhà trường và phụ huynh, đề cao vai trò của giáo viên chủ nhiệm trong nắm bắt tâm lý học sinh, giúp các em có kỹ năng xử lý tình huống. Vai trò của các hiệu trưởng cũng rất quan trọng trong kiểm soát tình hình, để đề phòng, ngăn chặn.

Nhân dịp năm học mới, Bộ trưởng muốn gửi gắm điều gì tới đội ngũ giáo viên, học sinh trên cả nước?

Một năm học mới bắt đầu với rất nhiều nhiệm vụ và thử thách lớn còn ở phía trước và cũng là một năm trọng tâm trong quá trình đổi mới của giáo dục, khó khăn nhiều, nhưng cũng hứa hẹn rất nhiều thành tựu ở phía trước.

Tôi mong rằng, toàn thể các nhà giáo và toàn thể các em học sinh, sinh viên tiếp tục nỗ lực, phấn đấu đổi mới, sáng tạo để hoàn thành tốt trách nhiệm của mình trước ngành, trước xã hội.

Mong rằng toàn thể xã hội, các quý vị phụ huynh tiếp tục ủng hộ cho ngành Giáo dục trong thời gian sắp tới.

Trân trọng cảm ơn Bộ trưởng!