“Trời mưa thì mặc trời mưa/Chồng tôi đi bừa đã có áo
tơi”. Theo câu ca ấy chúng tôi tìm về xóm Yên Lạc, xã Quang Lộc, huyện
Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh - địa phương có truyền thống hơn 300 năm chằm áo
tơi. Trải qua bao thăng trầm và biến động cùng lịch sử, nghề chằm áo tơi
ở xóm Yên Lạc vẫn tồn tại và phát triển.
Hà Tĩnh được coi
là mảnh đất “chảo lửa, túi mưa”, mùa hè thì nắng cháy da, mùa đông rét
cắt thịt. Để chống chọi với thời tiết khắc nghiệt ấy, chiếc “áo giáp lá”
trở thành phương tiện chống nắng, chống mưa hữu hiệu nhất. Áo tơi là
vật dụng gắn bó với người dân Hà Tĩnh từ bao đời nay, đặc biệt cho đến
tận bây giờ, khi các vật dụng thay thế chức năng của chiếc áo tơi khá
nhiều và không quá đắt đỏ nhưng nhiều người dân vẫn chằm, sử dụng áo tơi
bởi sự tiện dụng, tiết kiệm của nó.
Cụ Đặng Thanh
Lương, 96 tuổi, người cao tuổi nhất tại Yên Lạc chia sẻ: Nghề chằm tơi ở
Yên Lạc có từ cách đây khoảng 300 năm. Họ Nguyễn Đặng là họ lâu đời
nhất làm tơi, đến nay cũng đã 14 đời. Thuở bé, cụ thường theo ông nội đi
chằm tơi, mỗi ngày chằm được khoảng 4 tơi. Trước đây tơi được may đi
may lại 2 lần. Ngày xưa tơi được dùng phổ biến hơn, nhất là vào mùa mưa,
mỗi nhà phải chằm được 7 gánh lá.
Để chằm được một chiếc tơi
phải trải qua rất nhiều công đoạn và cần sự tỉ mỉ, khéo léo cũng như
tính cộng đồng. Lá để làm tơi là lá cọ, được tuyển chọn từ những chiếc
lá lành nhất, vừa đủ độ, không quá già. Từ tờ mờ sáng, đàn ông trong
làng đã cơm đùm cơm nắm lên tận mạn trên, từ Hương Khê cho đến Vũ Quang
để “đi lá”. Lá hái xong được sấy cho khô bớt rồi phơi 2 ngày 1 đêm để lá
nở và dai hơn. Sau khi phơi xong, trẻ nhỏ và người già ở nhà vuốt lá,
dùng dây thừng cắt ra từng đoạn để làm chiêng tơi. Các cụ ông thì chẻ
mây, đưa mây ra phơi rồi vót. Công đoạn cuối để hoàn thành chiếc tơi là
chằm tơi.
Vụ tơi chính thường kéo dài khoảng 2 tháng, từ tháng 4
đến tháng 6, cũng có khi kéo dài đến tận tháng 8. Mỗi vụ như vậy, một
hộ làm thường xuyên có thể làm được đến 300 chiếc tơi. Một chiếc áo tơi
hiện nay trên thị trường có giá dao động từ 50.000 đồng. Thời gian gần
đây, các thương lái cũng tìm đến mua để về bán cho các chợ trong tỉnh Hà
Tĩnh.
Nghề chằm áo tơi ở xóm Yên Lạc, xã Quang Lộc, huyện Can Lộc (Hà Tĩnh) đã giúp cho người dân tăng thu nhập, cải thiện cuộc sống.
|
Chằm
áo tơi cũng là một cách làm kinh tế. Người dân xóm Yên Lạc từ người già
đến em nhỏ đều biết chằm áo tơi. Nghề này đã giúp cho người dân tăng
thu nhập, cải thiện cuộc sống. Tuy nhiên, với nhu cầu sử dụng áo tơi
ngày càng giảm, người dân nơi đây cũng đang trăn trở tìm cách giữ nghề
truyền thống. Ông Đặng Văn Quang, Tổ trưởng Tổ hợp tác chằm tơi Yên Lạc
cho biết: Yên Lạc có 165 hộ với 300 khẩu thì có đến 70% người biết chằm
tơi, trong đó gần 80 hộ chằm tơi thường xuyên, với 4 - 5 khẩu trong một
gia đình tham gia chằm tơi. Số người chằm tơi ngày càng ít đi, một phần
vì lá để chằm tơi trở nên khan hiếm hơn, phần nữa do tiêu thụ được ít
sản phẩm hơn nên người dân phải làm những công việc khác.
Thực
hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới, năm 2015
xã Quang Lộc đã hợp đồng với Công ty Du lịch Xuân Thành (Hà Nội) để bán,
quảng bá sản phẩm và giữ lại nghề truyền thống của cha ông. Đặc biệt,
để mọi người biết đến nghề chằm tơi Yên Lạc nhiều hơn, từ ngày
21/5/2016, Trung tâm Giáo dục cộng đồng xã Yên Lạc đã đưa vào chương
trình du lịch “Trải nghiệm khám phá làng chằm tơi”.
Ông Nguyễn
Trọng Thể, Phó Chủ tịch UBND xã, Giám đốc Trung tâm Giáo dục cộng đồng
xã Quang Lộc cho biết: Xã cách Khu di tích lịch sử Ngã ba Đồng Lộc và
Khu du lịch sinh thái Hồ Trại Tiểu 7 km, cách Khu lưu niệm Anh hùng liệt
sỹ Lý Tự Trọng 3 km, là những điều kiện thuận lợi để phát triển du
lịch. Trung tâm học tập cộng đồng trình bày ý tưởng hình thành tour du
lịch khám phá trải nghiệm với UBND xã và được lãnh đạo xã, nhân dân xóm
Yên Lạc rất ủng hộ.
Đến với du lịch trải nghiệm khám phá làng
chằm tơi, du khách được đến tận nhà một hộ chằm tơi tiêu biểu của xóm,
nghe giáo viên của Trung tâm học tập cộng đồng giới thiệu về làng nghề
truyền thống chằm tơi, cấu tạo chính của chiếc tơi và cách phân biệt tơi
mùa nắng với tơi mùa rét. Sau đó, du khách sẽ được trực tiếp thực hành
từng công đoạn chằm tơi dưới sự hướng dẫn của các nghệ nhân. Anh Nguyễn
Quốc Hiệp, giáo viên Trung tâm Giáo dục cộng đồng xã Quang Lộc chia sẻ:
Chương trình du lịch trải nghiệm khám phá làng chằm tơi được tổ chức vào
dịp cuối tuần nên thu hút rất đông các gia đình là cán bộ công nhân
viên chức ở thành phố đưa con đến trải nghiệm và khám phá về làng nghề
truyền thống. Chương trình được quảng bá chủ yếu qua mạng xã hội
Facebook. Hiện đã có nhiều đoàn đăng ký tham gia. Chúng tôi sẽ cố gắng
rút kinh nghiệm để chương trình được hoàn chỉnh hơn, thực sự trở thành
trải nghiệm đáng nhớ đối với du khách.
Chị Nguyễn Thùy Nga, thành
phố Hà Tĩnh, làm việc tại Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Tĩnh hào hứng
cho biết: Đến với tour trải nghiệm khám phá làng chằm tơi Yên Lạc này,
các mẹ và các cháu trong đoàn thấy rất thú vị và bổ ích. Các cháu vô
cùng háo hức khi được tận mắt chứng kiến các ông, bà chằm tơi, đặc biệt
là các bạn nhỏ cùng trang lứa giúp gia đình chằm tơi. Được nghe, chia sẻ
về công dụng của chiếc tơi, các cháu rất ngạc nhiên vì biết được rằng
chiếc tơi được người nông dân dùng để che mưa, che nắng. Với sự đón tiếp
vô cùng nồng hậu, thân tình của những người dân xóm Yên Lạc, chuyến du
lịch trải nghiệm thực sự đáng nhớ với các thành viên trong đoàn. Rời xóm
Yên Lạc, mỗi bé còn được các bác trong xóm tặng một chiếc tơi nhỏ làm
quà lưu niệm mang về thành phố.
Theo Hoàng Ngà/Tin tức