Ngẫm lại ý tứ của câu đối, thấy sự đánh giá tổng quát đó sâu sắc nhưng có vẻ như vẫn chưa đủ độ bao quát. “Võ công” của Võ Nguyên Giáp đã vượt ngoài phạm vi quốc gia. “Văn đức” của ông không chỉ chinh phục nhân tâm nhân dân Việt Nam mà đã chinh phục nhân tâm cả nhân loại.

Vị thống soái có tài thao lược kiệt xuất…

Võ Nguyên Giáp là thiên tài quân sự trong thế kỷ XX không chỉ của Việt Nam mà của cả thế giới. Không ai nghi ngờ điều đó. Tài thao lược của Võ Nguyên Giáp thường được đánh giá chỉ bằng hai từ kiệt xuất.

Cố Thượng tướng giáo sư Hoàng Minh Thảo đánh giá: “Võ Nguyên Giáp là bậc thầy về cách đánh. Ông luôn tìm ra cách đánh độc đáo và sáng tạo, vừa bảo đảm thắng lợi cao nhất cho trận đánh, vừa hạn chế đến mức thấp nhất thương vong cho tướng sĩ. Ông là vị thống soái có tài thao lược kiệt xuất…”

Những sự đánh giá về tài cầm quân của tướng Giáp đến từ mọi nơi trên thế giới đều có nội dung tương tự. “Điều làm Điện Biên Phủ nổi tiếng chính là ở cách đánh, ở tiến trình phát triển của cuộc chiến cũng như kết cục và những hệ quả mà nó dẫn đến…Tất cả những điều đó đã khiến Điện Biên Phủ trở thành trận đánh quyết định của thời đại và đưa tên tuổi Võ Nguyên Giáp vào sử sách,” đó là đánh giá của nhà nghiên cứu lịch sử quân sự Mac Donald trong công trình “Giáp, một sự đánh giá” của mình (1992).

Bách khoa toàn thư quân sự Bộ Quốc phòng Mỹ (1993) viết: “Tài thao lược của tướng Giáp về chiến lược, chiến thuật và hậu cần được kết hợp nhuần nhuyễn với chính trị và ngoại giao... Sức mạnh hơn hẳn về kinh tế, tính ưu việt về công nghệ cùng với sức mạnh áp đảo về quân sự và hỏa lực khổng lồ của các quốc gia phương Tây đã phải khuất phục trước tài thao lược của một vị tướng từng một thời là thầy giáo dạy sử.”

Tổng tư lệnh lực lượng Mỹ trên chiến trường Việt Nam (1964-1968) W.Westmoreland cũng thừa nhận: “Ông Giáp có tất cả đức tính của một thống soái quân sự lớn, đó là sự quả đoán, tính kiên quyết, sức mạnh tinh thần, khả năng tập trung suy nghĩ và hành động, trí thông minh.” Truyền thống quân sự Việt Nam là “lấy nhỏ đánh lớn,” “lấy đoản binh mà chế trường trận” (Trần Hưng Đạo), “lấy yếu chống mạnh,” “lấy ít địch nhiều” (Nguyễn Trãi), mưu trí sáng tạo, dĩ nhu xử cương.

Đó là cách đánh sáng tạo của một dân tộc nhỏ yếu hơn chống lại kẻ thù lớn, mạnh. Đó là nghệ thuật giành thế chủ động, kiên quyết tiến công nhưng không phiêu lưu mạo hiểm mà biết kết hợp bảo toàn lực lượng để tiết kiệm sức quân, tiết kiệm sức dân, bảo đảm kháng chiến lâu dài.

Đây cũng là những nét văn hóa quân sự độc đáo của dân tộc Việt Nam trong thế kỷ XX. Sự độc đáo đó đã có cơ sở từ bề dày ngàn năm giành và giữ nền độc lập của các thế hệ cha ông. Đó cũng là cách “cầm quân” của Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp.

Quân đội Việt Nam là quân đội nhân dân. Sức mạnh của quân đội cũng là sức mạnh của toàn dân. Sức mạnh của lực lượng vũ trang là sức mạnh của ba thứ quân kết hợp với sức mạnh toàn dân tạo thành sức mạnh to lớn để chiến thắng mọi kẻ thù. Tinh thần yêu nước luôn gắn liền với yêu dân, cứu nước gắn liền với cứu dân trong công cuộc giải phóng dân tộc đã làm cho sức mạnh của Quân đội nhân dân Việt Nam được nhân lên gấp bội."

Nhà sử học quân sự Mỹ Cecil Curay trong cuốn "Chiến thắng bằng mọi giá - Đại tướng Võ Nguyên Giáp, thiên tài của Việt Nam," sau khi điểm qua quá trình chỉ huy của vị Tổng tư lệnh nổi tiếng của Quân đội nhân dân Việt Nam, đã nhận xét rằng: “Trong suốt thời gian đó, ông không chỉ trở thành một huyền thoại mà có lẽ còn trở thành một trong những thiên tài quân sự lớn nhất của mọi thời đại. Ông Giáp là vị tướng duy nhất trong lịch sử hiện đại đã chiến đấu chống kẻ thù trong thế vô cùng yếu, thiếu trang bị, thiếu nguồn tài chính, dù mới đầu không có quân, vậy mà liên tiếp đánh bại quân Nhật, quân đội Pháp, quân đội Mỹ… Ông Giáp là chuyên gia hiện hữu vĩ đại nhất về chiến tranh nhân dân.”

Một danh tướng đậm chất nhân văn

Khi đánh giá một võ tướng người ta hay dùng chữ trung, chữ trí, chữ dũng, chữ công... Với Đại tướng Võ Nguyên Giáp, người ta còn thường nói tới chữ văn, chữ đức, chữ nhân... Một tên khác được nhiều người biết của Đại tướng Võ Nguyên Giáp là Văn.

Có câu chuyện kể rằng khi một học giả nước ngoài nêu câu hỏi: “Tại sao một nhà giáo về sử học, về luật pháp, được Pháp đào tạo, không qua một trường quân sự nào lại là Tổng tư lệnh lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam, đánh thắng nhiều kẻ thù xâm lược?”, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã trả lời: “Câu hỏi này xin hỏi lại Chủ tịch Hồ Chí Minh."

Câu trả lời đó đã nói lên nhiều điều nhưng lại làm nảy sinh thêm một câu hỏi: Tại sao khi lựa chọn một “võ tướng” Hồ Chí Minh lại giao trách nhiệm “cầm quân” cho một nhà sử học, một nhà văn hóa. Mỗi người có thể đưa ra câu trả lời khác nhau, song lịch sử đã cho thấy rằng sự lựa chọn của Hồ Chí Minh là hoàn toàn xác đáng.

Võ Nguyên Giáp là người thực hiện trực tiếp và xuất sắc tư tưởng quân sự Hồ Chí Minh, phát huy tài thao lược, cách đánh giặc của dân tộc trong thời đại mới, góp phần quan trọng phát triển hoàn thiện Học thuyết quân sự Việt Nam - một phần đáng tự hào trong di sản văn hóa truyền thống Việt Nam.

Với gần 100 tác phẩm về tư tưởng Hồ Chí Minh, về đường lối quân sự của Đảng, nghệ thuật quân sự của chiến tranh nhân dân… ông còn là nhà văn hóa, nhà khoa học, nhà lý luận quân sự hàng đầu của Việt Nam trong thời đại Hồ Chí Minh. Tuổi đã tròn trăm nhưng vị tướng già vẫn không ngưng trăn trở về tương lai phát triển của đất nước, của thế hệ trẻ Việt Nam.

Nhân dân trân trọng ông ở cái tâm vì nước, ở cái đức vì dân của ông. Đại tướng Võ Nguyên Giáp còn là người anh của nhiều thế hệ tướng lĩnh và chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam. Là Đại tướng Tổng tư lệnh nhưng ông đến với các chiến sĩ, đồng chí, đồng bào bằng tình cảm của một người thân thiết. Thượng tướng Trần Văn Trà viết: “Võ Nguyên Giáp là một Tổng tư lệnh biết đau với từng vết thương của mỗi người lính, biết tiếc từng giọt máu của mỗi chiến binh.”

Võ Nguyên Giáp - Tướng Giáp - anh Văn - như mọi người quý trọng và thân thiết gọi ông - là người chỉ huy văn võ song toàn, là một Tổng tư lệnh đức - tài trọn vẹn. Truyền thống đánh giặc thao lược và nhân văn của dân tộc, được Võ Nguyên Giáp làm tỏa sáng đã làm nên sức mạnh to lớn dẫn dắt quân và dân Việt Nam chiến đấu và chiến thắng trong thế kỷ XX rực lửa./.