Ngành VH-TT&DL đang tiến hành kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể trên phạm vi toàn quốc, trong đó có âm nhạc truyền thống của các dân tộc thiểu số. Thực tế cho thấy, không ít loại hình âm nhạc của các dân tộc thiểu số đang dần bị mai một hoặc thay đổi. Đó là vấn đề được đặt ra tại Hội thảo Quốc tế chuyên đề “Âm nhạc và các dân tộc thiểu số” lần thứ VI, do Hội đồng Âm nhạc truyền thống quốc tế (ICTM) phối hợp với Viện Âm nhạc Việt Nam tổ chức vừa diễn ra tại Hà Nội.

Môi trường âm nhạc dân tộc thiểu số đang thay đổi

Theo GS. Trần Quang Hải, âm nhạc nói chung, âm nhạc của các dân tộc thiểu số (DTTS) nói riêng có sức mạnh vượt qua mọi bất đồng ngôn ngữ, khoảng cách địa lý, sắc tộc, màu da và tôn giáo. Âm nhạc không chỉ để giải trí mà còn như một dòng chảy âm ỉ, chảy từ tâm hồn đến tâm hồn, chảy từ lòng người đến lòng người, giúp mọi người gần nhau hơn, yêu quý nhau hơn.

Ở Việt Nam, DTTS sống rải rác ở vùng rừng núi và cao nguyên nên có nền âm nhạc dân gian khá phong phú. Âm nhạc DTTS ở Việt Nam được sinh ra, duy trì và phát triển từ chính cuộc sống lao động và sinh hoạt hàng ngày. Đó là những bài hát ru mượt mà, êm ái của vùng đồng bằng Bắc bộ; lối hát kể của người Dao đỏ; hát chăn trâu, chăn vịt của trẻ em dân tộc Giáy; hay hát giao duyên của dân tộc Sán Chay, Sán Dìu, Nùng…

Nhà nghiên cứu Hoàng Anh Thái và Phạm Minh Hương (Viện Âm nhạc) cho rằng, trong thời đại ngày nay, bên cạnh hình thức duy trì trong cộng đồng, việc duy trì và truyền bá những loại hình âm nhạc DTTS còn được thể hiện trên sân khấu. Đây là lối thể hiện mới, có thể thấy qua những làn điệu dân ca, những nhạc cụ mà người dân mang đến phiên chợ. Bằng cách này, âm nhạc dân gian của các dân tộc có cơ hội để đông đảo công chúng biết đến, nhưng nó cũng dễ khiến âm nhạc đặc trưng của các DTTS ở Việt Nam bị loãng, bị pha trộn với âm nhạc của dân tộc khác.

Về vấn đề này, nhà nghiên cứu Svanibor Pettan người Slovenia cũng gióng lên hồi chuông cảnh báo: “Môi trường âm nhạc Việt Nam đang thay đổi. Âm nhạc dân tộc thiểu số cũng đang tự định hướng chuyển đổi sang môi trường diễn xướng mới. Đó là quá trình chuyển đổi không thể ngăn cản được”.

Truyền tình yêu âm nhạc truyền thống cho giới trẻ

Nhìn nhận sự thay đổi môi trường âm nhạc như một quy luật tất yếu, song GS.TSKH Tô Ngọc Thanh, Chủ tịch Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam khẳng định: Ký ức lịch sử mới là yếu tố cốt lõi trong tâm thức con người Việt Nam, vì thế, việc giữ gìn, khôi phục môi trường âm nhạc DTTS ở Việt Nam phải luôn gắn với tâm thức của dân tộc. Ý kiến của GS. Tô Ngọc Thanh được đa số các đại biểu đánh giá cao. 

Để làm được điều này, theo GS Trần Quang Hải, phải truyền dạy âm nhạc DTTS cho giới trẻ, bởi lâu nay âm nhạc DTTS ít được quan tâm giảng dạy trong trường học. Việc đưa âm nhạc các DTTS vào giảng dạy phải được thực hiện tuần tự qua từng giai đoạn. Ở lứa tuổi mẫu giáo, các em sẽ học âm nhạc qua những bài đồng dao, dân ca dễ hát, dễ thuộc, dễ nhớ. Lên bậc tiểu học, trung học thì học âm nhạc theo đặc trưng các vùng miền, chẳng hạn miền Bắc là hát trống quân, hát quan họ, hát xoan; miền Trung là điệu lý, điệu hò; miền Nam thì hát đối đáp, dân ca…

Đến từ Singapore, đất nước có nhiều nét tương đồng với Việt Nam, nhà nghiên cứu âm nhạc Larry Francis Hillarian chia sẻ: Âm nhạc cổ truyền đã từng bị lãng quên ở quốc đảo sư tử nhưng hiện tại âm nhạc Hồi giáo Malay trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu trong đời sống sinh hoạt của người dân nơi đây. Đó là thành quả của việc đưa âm nhạc thiểu số Hồi giáo Malay trở thành môn học chính khóa của học sinh phổ thông với thời lượng 40 - 45 phút/tuần.

Như vậy, duy trì và phát triển âm nhạc truyền thống của các DTTS phổ biến nhất vẫn là cách duy trì tại cộng đồng hoặc duy trì với sự hỗ trợ của Nhà nước. Song, với thực tế đời sống âm nhạc trong cộng đồng các DTTS ở nước ta hiện nay, việc đưa âm nhạc truyền thống vào giảng dạy trong các cấp học sẽ là một trong những biện pháp hữu hiệu để bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc./.

(Theo: Báo TNVN)