Sau khi nhà thơ Vũ Từ Trang phát hiện ra cuốn sách “Nghề cổ đất Việt” của ông bị người ký tên Hồ Châu “luộc” dưới tên mới “Hỏi đáp về nghề truyền thống Việt Nam” (NXB Thời đại liên kết với Nhà sách Thành Nghĩa, 2010), NXB Thời đại mới tá hỏa thẩm định lại nội dung cuốn sách đã cấp phép. Khi việc “đạo văn” được chứng minh, NXB Thời đại đã công khai xin lỗi và đề nghị được trả nhuận bút cho nhà thơ Vũ Từ Trang; đồng thời yêu cầu phía Nhà sách Thành Nghĩa không tái bản cuốn sách đã vi phạm bản quyền.

Vụ “đạo văn” đã kết thúc nhanh chóng và êm đẹp khi hai bên “tự xử” mà không cần tòa án can thiệp. Tuy nhiên, vụ xì-căng-đan mới nhất trong lĩnh vực xuất bản này, một lần nữa cảnh báo lỗ hổng trong liên kết xuất bản. Lỗ hổng này bắt nguồn từ năng lực yếu kém, độ ì lớn của các NXB khi không thể tự kinh doanh sách do không làm tốt các khâu từ tổ chức bản thảo, mua bán bản quyền cho đến phát hành... Nhiều NXB hiện nay ra đời và tồn tại là nhờ bán giấy phép xuất bản (còn gọi là “bán cái”) cho đơn vị làm sách tư nhân. Bên cạnh các NXB có "lương tâm" là chỉ đồng ý cấp phép sau khi thẩm định lần cuối, không ít các NXB phó mặc hoàn toàn bản quyền lẫn nội dung cho các đơn vị liên kết.

Sự dễ dãi trong “bán cái” sẽ dẫn đến nhiều hệ quả đáng lo ngại. Ngoài việc vi phạm bản quyền, sẽ không khó dự đoán rằng, nhiều cuốn sách “đen”, sách kém chất lượng... dễ dàng đến tay người đọc nhờ sự bắt tay của “cặp đôi hoàn hảo” là NXB thiếu trách nhiệm quản lý và đơn vị tư nhân thu lời tối đa sẵn sàng làm ẩu. Và cái việc "bán cái" cũng đã vô tình bào mòn trình độ, năng lực thực tế của nhiều NXB, thế nên gần đây nhiều sản phẩm của một số NXB (kể cả có uy tín lâu năm) chất lượng rất thấp, non nớt về chính trị, cẩu thả về nghiệp vụ, lại tìm mọi cách lợi dụng danh nghĩa này nọ "ép" các cơ quan, đơn vị, tổ chức, cá nhân... mua với giá cao để rồi... vứt xó.

Liên kết xuất bản là xu hướng của ngành xuất bản. Nhưng để thích nghi với cách làm ăn mới cần đề cao trách nhiệm chính trị và quy trình liên kết. Cần có thêm những quy định sát với thực tiễn liên kết xuất bản hiện nay; trong đó, tập trung vào trách nhiệm, tư cách pháp nhân của các NXB. Tất cả nhằm mục tiêu buộc các NXB phải có hành động mạnh mẽ, thiết thực để bảo đảm định hướng xuất bản, tránh việc chạy theo lợi nhuận để rồi bị đối tác lợi dụng trong liên kết xuất bản. Thêm nữa, các quy định cũng nên tăng mức xử phạt cả kinh tế và chính trị mới có thể chấn chỉnh lại hoạt động liên kết xuất bản đang rất nhốn nháo.

Nếu các cơ quan quản lý không "mạnh tay" với tình trạng liên kết xuất bản thiếu lành mạnh và chấn chỉnh sai sót sẽ dẫn đến hệ quả tất yếu là làm nghèo hóa tri thức, khiến các đơn vị làm sách nghiêm túc dần nản lòng vì thua thiệt. Và quan trọng hơn, chịu thua thiệt trực tiếp đương nhiên là người đọc, nhất là thế hệ trẻ phải tiếp nhận những sản phẩm kém chất lượng.

Trong thời đại bùng nổ thông tin hiện nay, khi xem xét, đánh giá công tác xuất bản, chất lượng chính trị và văn hóa cần phải đặt lên hàng đầu. Và như vậy, cơ quan quản lý Nhà nước về xuất bản nên đề cao khẩu hiệu: Thà ít mà tốt!./.

(Trần Hoàng Hoàng/QĐND)