Mùa xuân là mùa lễ hội. Mỗi làng quê Việt Nam đều có hội làng, thường diễn ra nhiều nhất vào hai mùa: mùa Xuân và mùa Thu. Mỗi lễ hội đều có hai phần: phần lễ và phần hội. Trong khi phần lễ diễn ra trang nghiêm, thể hiện sự tôn kính của con người đối với thần linh, tưởng nhớ công đức của các anh hùng dân tộc, danh nhân văn hoá, thì phần hội lại cực kỳ sôi động, với nhiều sinh hoạt văn hoá, tôn giáo, nghệ thuật của cộng đồng. Mỗi hội làng là dịp để lớp người lớn tuổi nhắc lại những phong tục đẹp với thế hệ con cháu. Người ta thường ví "Vui như đi hội", bởi đến với hội làng, tất cả mọi người đều được bình đẳng. Điều này rất quan trọng để củng cố tình đoàn kết cộng đồng làng, xã.

Khi Đảng ta khởi xướng đường lối đổi mới, chuyển đổi nền kinh tế sang cơ chế thị trường và mở rộng giao lưu hội nhập, nhiều lễ hội truyền thống được khôi phục, tổ chức, cân bằng đời sống tâm linh, đẩy mạnh giao lưu và khơi dậy nguồn sáng tạo cũng như nâng mức hưởng thụ văn hoá trong nhân dân. Lễ hội là môi trường thuận lợi để tạo điều kiện bảo tồn bản sắc văn hoá dân tộc. Các lễ hội văn hoá- du lịch còn góp phần kích thích sự phát triển kinh tế- xã hội của các địa phương.

Tuy nhiên, cũng chính từ hoạt động lễ hội dễ phát sinh những tiêu cực phản giá trị văn hoá như: mê tín, dị đoan, rượu chè, cờ bạc..., lợi dụng lễ hội để thu nhập không chính đáng. Không ít cấp chính quyền và địa phương coi lễ hội là dịp làm ăn kiếm tiền cho nên tranh giành khách, nâng giá dịch vụ. Tình trạng ùn tắc giao thông, mất trật tự ở nhiều lễ hội lớn, gây nên cảnh chen lấn, trộm cắp, tệ nạn ăn xin đang gia tăng và biến tướng quậy phá, đeo bám khách du lịch. Tình trạng xả rác bừa bãi ngay trong khu vực diễn ra lễ hội vẫn phổ biến... Tất cả những điều đó đã làm tổn hại đến cảnh quan di tích và không khí vui tươi của lễ hội.

Ðể xảy ra tình trạng này, trước hết là do chính quyền một số địa phương thiếu trách nhiệm, buông lỏng quản lý, dung túng để các tệ nạn hoành hành, nhất là vào các dịp cuối của các lễ hội tổ chức dài ngày. Một số địa phương chưa nhận thức đúng mục đích của lễ hội, chưa chuẩn bị đầy đủ cơ sở vật chất để thực hiện các lễ hội. Năng lực, trình độ người tổ chức không theo kịp những nảy sinh và nhu cầu ngày càng cao của người tham gia lễ hội, hoặc quá coi trọng lợi ích kinh tế làm bản sắc văn hoá của các lễ hội bị phai nhạt, di tích và môi trường cảnh quan ở một số lễ hội bị xâm hại... gây bức xúc trong dư luận.

Ở mỗi lễ hội, công tác tổ chức và quản lý càng cụ thể rành mạch bao nhiêu, càng đạt hiệu quả bấy nhiêu. Mỗi lễ hội đều phải có mục tiêu, chủ đề rõ ràng, nhằm tôn vinh ai, phát huy những giá trị gì của văn hóa dân tộc, từ đó tiến hành công tác tuyên truyền rộng rãi tới mọi tầng lớp nhân dân. Những quy định về phần lễ, phần hội cũng phải cụ thể: cách thức thắp hương, nơi đốt vàng mã, nghiêm cấm các hoạt động buôn thần bán thánh, các trò chơi điện tử, kích động bạo lực, các trò chơi đánh bạc trá hình ầm ĩ, huyên náo. Ðặc biệt, phải sắp xếp nơi bán hàng quy củ hợp lý, quy định giá cả, vệ sinh an toàn thực phẩm, có cam kết, có kiểm tra, xử phạt. Những quy định này phải được phổ biến rộng rãi trong nhân dân để thực hiện nghiêm túc.

Một vấn đề mới nảy sinh đòi hỏi các nhà quản lý lễ hội quan tâm: việc cung tiến công đức tu bổ di tích và tổ chức lễ hội ngày càng tăng, đã xảy ra hiện tượng tùy tiện tu sửa, tôn tạo không xin phép cơ quan quản lý, phá vỡ nguyên gốc di tích và cảnh quan. Bên cạnh đó, do các cơ quan quản lý chưa có biện pháp quản lý phù hợp hoặc mức thu lệ phí quá cao dẫn đến tình trạng tận thu và tổ chức dịch vụ lộn xộn ở một số lễ hội, Nhà nước chưa quản lý được nguồn thu từ lễ hội.

Để phát huy giá trị tích cực của các lễ hội, trước hết cần đổi mới nhận thức về việc tổ chức lễ hội. Lễ hội là sinh hoạt văn hoá cộng đồng có vai trò cực kỳ quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân. Các lễ hội góp phần bảo tồn bản sắc văn hoá dân tộc, góp phần củng cố niềm tin và tín ngưỡng dân gian, củng cố ý thức cộng đồng, hạn chế các tôn giáo ngoại lai làm mất bản sắc văn hoá dân tộc. Chính vì thế, những người tổ chức, quản lý lễ hội phải là những người có hiểu biết sâu về văn hoá dân gian, đồng thời có cách thức tổ chức lễ hội hợp lý, khoa học, công tác quản lý phải gắn với thực tiễn của từng địa phương. Lễ hội phải đảm bảo sự tiết kiệm, trang trọng, nhưng hấp dẫn. Các lễ hội phải phát huy tính tự quản của người dân, khuyến khích các sinh hoạt văn hoá cộng đồng trong lễ hội. Lễ hội truyền thống phải gắn với không gian, thời gian cụ thể, không nên áp đặt lễ hội một cách thô thiển.

Trong những năm gần đây, các địa phương tổ chức nhiều lễ hội văn hoá- du lịch. Nội dung các chương trình lễ hội này phải gắn chặt với bản sắc văn hoá địa phương, không nên rập khuôn máy móc, làm cho các lễ hội na ná như nhau, gây sự nhàm chán. Các địa phương cần phát huy thế mạnh của các lĩnh vực văn hoá, thể thao và du lịch của riêng mình để tổ chức các lễ hội này. Bộ Văn hoá- Thể thao và Du lịch nên có hướng mời các chuyên gia quốc tế để truyền bá các kinh nghiệm tổ chức các lễ hội lớn.

Lễ hội văn hoá truyền thống có vai trò rất quan trọng trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập quốc tế ở nước ta. Hoạt động văn hoá này tạo sự cân bằng trong đời sống tinh thần của cộng đồng trước xã hội hiện đại, thúc đẩy kinh tế phát triển bền vững, lành mạnh... Chính vì thế, vấn đề quản lý lễ hội ngày càng trở nên bức thiết và quan trọng. Về lâu dài, các trường Đại học Văn hoá, Du lịch cần coi trọng, cần có giáo trình giảng dạy về quản lý lễ hội. Chỉ như thế, mới khắc phục được tình trạng sao chép kịch bản, sao chép cách tổ chức, dẫn đến tình trạng hàng loạt các lễ hội giống nhau liên tiếp ra đời./.