Dân quân tự vệ có vị trí quan trọng trong đấu tranh cách mạng và chiến tranh cách mạng. Cùng với lực lượng vũ trang nhân dân, Dân quân tự vệ có chức năng là đội quân chiến đấu, công tác và lao động sản xuất. Tiến hành làm công tác dân vận vừa là chức năng, nhiệm vụ, vừa là yêu cầu thực tế đối với Dân quân tự vệ cả trong giai đoạn cách mạng trước đây, cũng như trong nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN hiện nay.

Trong những năm kháng chiến chống pháp, Dân quân du kích trong cả nước vừa là lực lượng quan trong trực tiếp chiến đấu, phục vụ chiến đấu ở khắp chiến trường, góp phần to lớn vào chiến thắng của toàn quân, toàn dân ta, mặt khác, Dân quân du kích cũng là lực lượng trực tiếp tuyên truyền vận động các tầng lớp nhân dân đóng góp sức người, sức của cho kháng chiến, tham gia xây dựng và củng cố chính quyền ở cơ sở.

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Dân quân, du kích trên chiến trường miền Nam đã cùng với các lực lượng thực sự làm nòng cốt cho phong trào toàn dân đánh giặc ở cơ sở. Đồng thời, dân quân du kích cũng là lực lượng đi đầu trong các hoạt động tuyên truyền, vận động và tổ chức nhân dân nổi dậy đấu tranh: “Diệt ác phá kìm”, “Chống dồn dân lập ấp chiến lược”; làm nòng cốt cho nhân dân tổ chức các đợt đấu tranh chính trị góp phần to lớn vào thắng lợi quân sự trên các chiến trường. Trên miền Bắc XHCN, Dân quân tự vệ là lực lượng đông đảo rộng khắp vừa trực tiếp tham gia chiến đấu, phục vụ chiến đấu chống lại cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân của đế quốc Mỹ. Dân quân tự vệ cũng là lực lượng nòng cốt trong việc tổ chức và duy trì các hoạt động sản xuất trên tất cả các lĩnh vực công, nông, lâm nghiệp, cũng như trong giao thông vận tải, thương nghiệp, y tế, giáo dục. Bên cạnh đó Dân quân tự vệ còn là lực lượng đông đảo hùng hậu, thường xuyên sẵn sàng bổ sung lực lượng cho các chiến trường. Trong điều kiện chiến tranh ác liệt đó, Dân quân tự vệ đã làm tốt nhiệm vụ tuyên truyền, giáo dục nhân dân ở từng địa phương cơ sở, vừa tích cực đóng góp sức người, sức của cho tiền tuyến và vừa hoàn thành các nghĩa vụ đối với Đảng và Nhà nước.

Trong những năm gần đây, tuy có tác động ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường, trước âm mưu thủ đoạn của các thế lực thù địch, Dân quân tự vệ ở các địa phương trên cả nước vẫn là lực lượng được cấp ủy Đảng và chính quyền nhân dân tin tưởng, là lực lượng nòng cốt trong việc bảo vệ Đảng, chính quyền, bảo vệ nhân dân ở địa phương cơ sở.

Dân quân tự vệ làm công tác dân vận trong giai đoạn hiện nay có những tác động chi phối, gây khó khăn nhất định. Đó là tác động ảnh hưởng của cơ cấu kinh tế nhiều thành phần, sự phân hóa giàu nghèo giữa các tầng lớp dân cư trong xã hội, tình trạng tiêu cực, tham nhũng ngày càng gia tăng và chưa được ngăn chặn, đặc biệt nhất là âm mưu phá hoại của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch.

Tuy nhiên, Dân quân tự vệ cũng có nhiều thuận lợi: Dân quân tự vệ là lực lượng đông đảo, tại chỗ và rộng khắp là con em của nhân dân. Các hoạt động của Dân quân tự vệ đều gắn liền với cuộc sống của bản thân và gia đình, quê hương, làng bản, khối phố và đơn vị cơ sở. Nội dung tuyên truyền và hành động của Dân quân tự vệ sẽ có tác động, ảnh hưởng trực tiếp tới nhận thức và hành động của quần chúng nhân dân ở cơ sở. Mặt khác, Dân quân tự vệ thường xuyên và trực tiếp được cấp ủy, chính quyền các cấp lãnh đạo và chỉ đạo, được cơ quan quân sự địa phương trực tiếp quản lí và hướng dẫn. Do vậy, trong tình hình hiện nay, để Dân quân tự vệ tiến hành công tác vận động quần chúng đạt kết quả cao, các cấp ủy đảng, chính quyền, cơ quan quân sự địa phương phải có các nội dung, biện pháp thích hợp và phải thường xuyên được đổi mới, luôn kết hợp chặt chẽ giữa nội dung, hình thức và biện pháp sau:

1. Dân quân tự vệ thường xuyên trực tiếp tham gia tuyên truyền, vận động nhân dân, hiểu rõ các chủ trương, đường lối chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, hiểu rõ và nắm vững các Nghị quyết, chủ trương, quy định của cấp ủy Đảng và chính quyền đoàn thể ở địa phương tổ chức hướng dẫn tự giác và nghiêm chỉnh chấp hành. Do vậy, cần tập trung đi sâu tuyên truyền, vận động và tổ chức thực hiện từng nội dung cụ thể, thiết thực trong từng thời gian cần thiết như: tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện các chỉ tiêu về phát triển kinh tế của địa phương, thực hiện nếp sống gia đình văn hóa, dân số kế hoạch hóa gia đình. Chấp hành nghiêm chỉnh các điều luật qui định về kinh tế, an toàn xã hội và các nghĩa vụ của công dân đối với Nhà nước, địa phương. Chống các tập tục và hoạt động mê tín dị đoan, hoặc lợi dụng mê tín dị đoan làm tổn hại đến đời sống vật chất tinh thần và sức khỏe của nhân dân. Để tuyên truyền, vận động nhân dân có kết quả, trước hết mỗi Dân quân tự vệ phải tích cực nghiên cứu, học tập, nắm vững nội dung mà mình được tuyên truyền, đồng thời phải tự giác chấp hành nghiêm chỉnh và cùng giáo dục, tổ chức, hướng dẫn gia đình, người thân cùng hiểu rõ và tự giác nghiêm chỉnh chấp hành.

2. Thường xuyên, kịp thời tuyên truyền, giáo dục cho nhân dân hiểu rõ âm mưu, thủ đoạn “Diễn biến hòa bình”, bạo loạn lật đổ của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch. Luôn cảnh giác với mọi hoạt động tuyên truyền, xuyên tạc của chúng. Bản thân mỗi Dân quân tự vệ phải nêu cao cảnh giác và tổ chức hướng dẫn quần chúng nhân dân không bị kẻ địch và phần tử xấu kích động, lôi kéo và mua chuộc. Tuyên truyền, giải thích cho nhân dân không tham gia tụ tập vào các hoạt động nếu không có lãnh đạo, chính quyền, đoàn thể địa phương tổ chức và cho phép. Phải làm cho quần chúng nhân dân hiểu rõ và có trách nhiệm bảo vệ, giữ gìn an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội ở địa phương cơ sở chính là bảo đảm an toàn cuộc sống, tính mạng cho mỗi gia đình và mọi công dân. Thông qua tuyên truyền và vận động để hướng dẫn cho quần chúng nhân dân thường xuyên chủ động phát hiện mọi âm mưu hoạt động phá hoại của bọn phản động và các thế lực thù địch, phát hiện sớm các nguyên nhân, mầm mống dẫn tới mất trật tự an toàn xã hội và các biểu hiện tiêu cực khác ở địa phương cơ sở. Khi có các vụ việc mâu thuẫn ở địa phương, cơ sở, Dân quân tự vệ phải chủ động cùng với cấp ủy chính quyền địa phương kịp thời ngăn chặn và giải quyết đúng với đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, theo tập quán của địa phương và phải có lý, có tình. Dân quân tự vệ không để bị kích động, lôi kéo tham gia vào các hoạt động làm ảnh hưởng tới an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội và làm cho nhân dân hiểu sai về vị trí, vai trò của Dân quân tự vệ.

3. Tuyên truyền giáo dục, vận động nhân dân hiểu rõ vị trí, tầm quan trọng của nhiệm vụ Quốc phòng - An ninh trong tình hình hiện nay. Vận động nhân dân đóng góp sức người, sức của xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân gắn với xây dựng thế trận an ninh nhân dân ở cơ sở. Trước hết, tập trung xây dựng khu vực phòng thủ tỉnh (thành) vững chắc, ra sức xây dựng, củng cố Dân quân tự vệ và Bộ đội địa phương có chất lượng cao, sẵn sàng hoàn thành mọi nhiệm vụ, xứng đáng là lực lượng nòng cốt trong phòng chống “Diễn biến hoà bình”, bạo loạn lật đổ; bảo vệ Đảng, chính quyền và nhân dân ở cơ sở. Dân quân tự vệ phải tự chăm lo xây dựng đơn vị vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức, đổi mới hình thức và phương pháp để nâng cao chất lượng giáo dục chính trị và huấn luyện quân sự. Luôn thực hiện phương châm: “Dân bàn, dân cử, dân chăm lo” trong tổ chức xây dựng Dân quân tự vệ.

4. Dân quân tự vệ cùng với nhân dân tham gia xây dựng, củng cố tổ chức Đảng, chính quyền và đoàn thể ở cơ sở góp phần xây dựng địa phương vững mạnh về mọi mặt. Xây dựng cơ sở vững mạnh là vấn đề có ý nghĩa chiến lược quan trọng trong tình hình hiện nay và là nhiệm vụ quan trọng cấp bách của toàn Đảng, toàn dân, của cả hệ thống chính trị, đòi hỏi sự cố gắng và sự phối hợp đồng bộ, kiên trì của các cấp, các ngành, nhằm đạt mục tiêu cơ bản ở cơ sở là: ổn định về chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, cải thiện đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân, quốc phòng - an ninh vững mạnh, có nếp sống văn minh, lành mạnh, góp phần làm thất bại chiến lược “Diễn biến hòa bình” và sẵn sàng đối phó thắng lợi với các tình huống khác.

Vấn đề quan trọng hàng đầu trong xây dựng cơ sở là tập trung xây dựng, củng cố cấp ủy Đảng và chính quyền địa phương vững mạnh. Dân quân tự vệ sẽ không thể làm tốt công tác vận động quần chúng và bản thân Dân quân tự vệ sẽ không có chất lượng cao nếu không có cấp ủy, chính quyền vững mạnh. Dân quân tự vệ làm sao có thể tuyên truyền, vận động được quần chúng khi mà nội bộ cấp ủy, chính quyền mất đoàn kết, cán bộ, đảng viên tiêu cực, tham nhũng, cuộc sống của nhân dân không đảm bảo và quyền tự do, dân chủ bị vi phạm. Vì vây, Dân quân tự vệ phải tuyên truyền, vận động nhân dân và cùng với nhân dân tham gia xây dựng cấp ủy, chính quyền vững mạnh về mọi mặt. Việc tham gia xây dựng cấp ủy, chính quyền cơ sở vững mạnh là cả một quá trình thường xuyên và lâu dài. Yêu cầu xây dựng được đội ngũ Dân quân tự vệ vững mạnh có đủ phẩm chất, năng lực, biết chăm lo đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân, đủ sức lãnh đạo xây dựng địa phương vững mạnh cả về chính trị, kinh tế, quốc phòng - an ninh và văn hóa xã hội.

Hành động thiết thực nhất của mỗi dân quân tự vệ và của nhân dân là nghiêm chỉnh, tự giác chấp hành các Nghị quyết, Chỉ thị và quy định của địa phương. Phấn đấu thực hiện các mục tiêu về kinh tế, xã hội của địa phương đề ra. Đồng thời, tham gia tích cực vào việc đấu tranh, chống tiêu cực, tham nhũng, góp phần xây dựng cấp ủy và chính quyền địa phương thực sự là “Của dân, do dân và vì dân”.

Trong quá trình Dân quân tự vệ tiến hành công tác vận động quần chúng thường vận dụng và kết hợp nhiều hình thức và biện pháp, trong tình hình hiện nay có thể vận dụng các hình thức và biện pháp sau đây:

Bằng nhận thức, kinh nghiệm và trách nhiệm của từng người, mỗi Dân quân tự vệ (cả lực lượng tập trung và rộng rãi) thường xuyên liên tục cả lời nói và hành động, trước hết tự tuyên truyền, vận động gia đình, người thân về những nội dung thiết thực trong từng thời gian thích hợp và điều kiện thích hợp. Để đạt được yêu cầu như vậy, vấn đề quan trọng hàng đầu là cần nâng cao chất lượng chính trị của Dân quân tự vệ và tích cực bồi dưỡng, hướng dẫn phương pháp cụ thể cho Dân quân tự vệ. Đồng thời, thông qua nhiệm vụ huấn luyện, công tác thường xuyên và đột xuất để tiến hành làm công tác tuyên truyền vận động nhân dân như trong các đợt tập trung huấn luyện hằng năm, các đợt hoạt động xây dựng cơ sở ở vùng sâu, vùng xa, các đợt phòng chống thiên tai, bão lụt…

Tập trung bồi dưỡng và sử dụng lực lượng Dân quân tự vệ thường trực cơ động, hoặc thành lập các tổ Dân quân tự vệ chuyên trách làm công tác dân vận theo từng nhiệm vụ, thời gian đột xuất, tập trung vào các địa bàn trọng điểm, xung yếu; đồng thời dùng các tổ chuyên trách để làm nhiệm vụ tuyên truyền, giải thích cho quần chúng nhân dân khi có các cuộc tụ tập, gây rối, biểu tình xảy ra.

Có thể kết hợp với các đợt hoạt động của các đơn vị bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương, hoặc phối hợp với đội công tác của các đơn vị đó để tiến hành công tác dân vận, nhất là đối với các nhiệm vụ chính trị quan trọng và những điểm nóng cần phải tập trung giải quyết.

Có thể kết hợp sử dụng các phương tiện thô sơ với hiện đại bằng miệng, loa tay, đến loa đài, thông qua hệ thống truyền thanh bằng phim ảnh cả với biểu diễn văn nghệ.

Để tiến hành làm công tác dân vận có kết quả, cần có tài liệu hướng dẫn từ Bộ chỉ huy quân sự tỉnh đến cơ sở. Đối với cấp tỉnh, huyện cần có nội dung và chương trình bồi dưỡng cho cán bộ chỉ huy quân sự xã, phường và cán bộ Dân quân tự vệ ở cơ sở về nội dung, cách tiến hành công tác dân vận . Ở cơ sở cần đưa chương trình giáo dục chính trị thường xuyên hằng năm cho các đối tượng Dân quân tự vệ. Đồng thời, căn cứ vào nhiệm vụ, đặc điểm cụ thể của từng địa phương để có nội dung, biện pháp tiến hành công tác dân vận một cách hiệu quả thiết thực. Do vây, Đảng, Nhà nước phải có biện pháp cụ thể để thực hiện pháp lệnh Dân quân tự vệ, Đồng thời, cần có chính sách thoả đáng với Dân quân tự vệ và cán bộ quân sự xã (phường) đó là biện pháp thiết thực để nâng cao chất lượng công tác vận động quần chúng của Dân quân tự vệ./.

ThS. PHẠM TUẤN QUANG