Để phấn đấu đến năm 2015 cơ bản trở thành một tỉnh công nghiệp với cơ cấu kinh tế công nghiệp - dịch vụ và nông nghiệp, Tỉnh uỷ Quảng Ninh đã chọn ra Nghị quyết đầu tiên trong nhiệm kỳ khoá XIII là lãnh đạo xây dựng nông thôn mới theo tinh thần Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 05/8/2008 của Ban Chấp hành Trung ương lần thứ bảy khóa X “về nông nghiệp, nông thôn, nông dân” và Quyết định số 800/QĐ-TTg ngày 04/6/2010 của Thủ tướng Chính phủ về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010-2020.
Với một tỉnh có tới gần 47% dân số và 43% lao động đang sinh sống và làm việc ở vùng nông thôn, thì việc phát triển toàn diện nông thôn giữ vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu “cơ bản trở thành tỉnh công nghiệp vào năm 2015”. Hơn nữa, đó còn là một trong những giải pháp căn bản để thực hiện chủ trương phát triển kinh tế đi đôi với việc giải quyết các vấn đề xã hội, phấn đấu công bằng, tiến bộ xã hội trong từng bước phát triển kinh tế, thu hẹp khoảng cách giàu nghèo giữa thành thị và nông thôn.
Vì vậy, ngay từ khi ban hành, Nghị quyết đã được đông đảo đảng viên và nhân dân, nhất là nhân dân các dân tộc vùng nông thôn đón nhận với niềm phấn khởi, tin tưởng. Quyết tâm chính trị của đảng bộ tỉnh khi quyết định triển khai đồng bộ trên diện rộng ở tất cả các xã trong toàn tỉnh là có căn cứ và có tính khả thi cao vì trong những năm qua, tỉnh luôn dành sự quan tâm đặc biệt đến vấn đề nông nghiệp, nông thôn và nông dân, tạo được nền tảng ban đầu khá toàn diện và vững chắc.
Là tỉnh miền núi, hải đảo, biên giới, địa hình phức tạp, dân cư phân tán nhưng những năm qua, cùng với sự giúp đỡ của Trung ương, tỉnh đã tập trung nguồn lực đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội thiết yếu vùng nông thôn, nhất là hệ thống giao thông, điện, trường học, trạm y tế xã, công trình thủy lợi, nước sinh hoạt, thiết chế văn hoá cơ sở, hỗ trợ xoá nhà tạm, nhà dột nát cho hộ nghèo... Tỉnh đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ giúp nông dân ổn định và phát triển sản xuất, như trợ giá cước vận chuyển hàng hoá nông sản, trợ giá sản phẩm tiêu dùng thiết yếu cho nông dân vùng sâu, vùng xa và trợ giá giống cây trồng vật nuôi cho các hộ sản xuất khi gặp khó khăn do thiên tai. Các hình thức tổ chức sản xuất ở nông thôn tiếp tục có sự đổi mới. Huy động và sử dụng có hiệu quả hơn các nguồn lực ở nông thôn nhằm khai thác tiềm năng thế mạnh về sản xuất nông nghiệp, nuôi trồng, chế biến thuỷ sản. Cư dân ở nông thôn có thêm việc làm, thu nhập được nâng cao, góp phần xoá đói giảm nghèo, ổn định và từng bước cải thiện đời sống. Hệ thống chính trị ở nông thôn có chuyển biến, tiến bộ; dân chủ cơ sở được phát huy; an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội khu vực nông thôn được giữ vững, diện mạo nhiều vùng nông thôn ngày càng đổi mới.
Tuy vậy, đa số vùng nông thôn vẫn trong tình trạng phát triển thiếu quy hoạch; kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội còn yếu kém, thiếu đồng bộ; môi trường ngày càng ô nhiễm. Đô thị hoá nông thôn còn phát triển tự phát, cảnh quan bị phá vỡ; nhiều nét văn hóa truyền thống tốt đẹp của làng xã đang bị pha tạp, phôi phai bản sắc văn hoá dân tộc. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông thôn và chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động ở nông thôn còn chậm và lúng túng. Các doanh nghiệp sản xuất nông nghiệp có quy mô nhỏ, khả năng cạnh tranh thấp. Chất lượng lao động nông nghiệp, nhất là ở vùng sâu, vùng xa còn thấp so với yêu cầu của thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Tổ chức, thể chế kinh tế ở nông thôn vẫn chậm đổi mới so với yêu cầu. Kinh tế trang trại chiếm tỷ lệ không đáng kể trong hoạt động sản xuất nông nghiệp cũng như kinh tế nông thôn. Kinh tế hợp tác phát triển rất chậm, chưa làm tốt vai trò hỗ trợ hoạt động sản xuất của các hộ dân.v.v…
Để Quảng Ninh cơ bản đạt các tiêu chí tỉnh nông thôn mới vào năm 2015, cùng với mục tiêu duy trì 100% xã đạt chuẩn phổ cập giáo dục trung học cơ sở; 100% y tế xã đạt chuẩn quốc gia như hiện nay, lộ trình thực hiện mục tiêu đạt chuẩn qua các giai đoạn cụ thể cũng được Tỉnh xác định rõ, đó là:
Năm 2011: 100% số xã đạt chuẩn về quy hoạch, nhà văn hóa, bưu điện văn hóa xã, điểm đủ điều kiện truy cập internet và thư viện dùng chung.
Năm 2012: 100% số xã đạt chuẩn về hệ thống điện, trường học mầm non, mẫu giáo, nhà văn hóa và khu thể thao; 95% hộ dân nông thôn được dùng nước hợp vệ sinh.
Năm 2013: 100% xã có nghĩa trang được xây dựng theo quy hoạch; 100% xã đồng bằng có bộ phận dịch vụ thu gom, xử lý rác thải; 100% trung tâm xã và cụm dân cư có hệ thống thoát nước thải hoàn chỉnh.
Năm 2015: 100% số xã đạt chuẩn về đường trục xã, liên xã được nhựa hoá hoặc bê tông hoá, đường liên thôn được cứng hoá; 100% xã đồng bằng, 50% xã miền núi có hệ thống kênh mương được kiên cố hóa; 75% số xã đạt tiêu chuẩn nông thôn mới (trong khi cả nước phấn đấu có 20% số xã đạt tiêu chuẩn nông thôn mới theo bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới); 10/13 huyện, thị xã, thành phố đạt tiêu chí nông thôn mới, Quảng Ninh cơ bản đạt các tiêu chí tỉnh nông thôn mới. Thu nhập bình quân đầu người/năm gấp 1,5 - 2 lần so với năm 2010; tỷ lệ hộ nghèo các xã miền núi dưới 10%, các xã đồng bằng dưới 6% và khi đó Quảng Ninh cơ bản trở thành tỉnh công nghiệp.
Đến năm 2020, toàn tỉnh phấn đấu 100% số xã có hạ tầng - kinh tế xã hội cơ bản đạt chuẩn nông thôn mới; 50% hộ dân có nhà ở đạt tiêu chuẩn; chợ nông thôn được xây dựng chuẩn theo quy hoạch; 90% cán bộ xã đạt chuẩn. Hàng năm có 80% đảng bộ và các tổ chức đoàn thể xã đạt trong sạch vững mạnh; 100% các xã không có khiếu kiện đông người vượt cấp; có khoảng 100 xã (chiếm 80% số xã của tỉnh) đạt tiêu chuẩn nông thôn mới (khi đó cả nước phấn đấu có 50% số xã đạt tiêu chuẩn nông thôn mới theo bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới).
Để đạt được mục tiêu trên, Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh đang tập trung chỉ đạo thực hiện tốt những nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu sau đây:
Thứ nhất, tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức, tạo quyết tâm cao trong cả hệ thống chính trị và nhân dân các dân tộc trong tỉnh
Đây là chương trình phát triển nông thôn toàn diện, bền vững với mục đích nhanh chóng nâng cao chất lượng cuộc sống vật chất và tinh thần của cư dân nông thôn, thu hẹp khoảng cách giàu nghèo với vùng đô thị. Thành công của chương trình phụ thuộc vào sự cố gắng của tất cả các cấp, các ngành trong tỉnh, đặc biệt là từng hộ nông dân và từng nông dân - chủ thể của chương trình xây dựng nông thôn mới.
Chương trình xây dựng nông thôn mới không chỉ là những dự án xây dựng cơ bản mà là một chương trình phát triển tổng hợp về kinh tế, chính trị, văn hóa - xã hội và an ninh - quốc phòng. Trong những năm tới, đầu tư tài chính cho chương trình phát triển nông thôn mới ở Quảng Ninh sẽ là rất lớn, nhất là đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội cho các địa phương.
Vì vậy, để đầu tư có hiệu quả thiết thực, phải tạo cho được sự thống nhất trong nhận thức của tất cả các cấp uỷ đảng, chính quyền, đoàn thể chính trị - xã hội, mỗi đảng viên và nhân dân các dân tộc trong tỉnh về mục tiêu của chương trình xây dựng nông thôn mới.
Hơn nữa, chương trình được tiến hành đồng thời ở tất cả các xã, thực hiện đồng bộ tất cả các tiêu chí nên không những yêu cầu thực hiện tốt những tiêu chí về quản lý có hiệu quả các nguồn tư vốn đầu tư mà còn quan tâm xây dựng hệ thống chính trị trong sạch vững mạnh, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội nông thôn.
Thứ hai, nâng cao chất lượng quy hoạch và quản lý quy hoạch nông thôn
Quy hoạch lại từng vùng nông thôn có ý nghĩa quan trọng hàng đầu để đầu tư xây dựng nông thôn mới có hiệu quả thiết thực cả về kinh tế, xã hội và giữ gìn, phát huy giá trị văn hoá truyền thống của từng địa phương. Tuy nhiên, quy hoạch lại từng vùng nông thôn mới sẽ gặp nhiều khó khăn do sự phát triển tự phát trong những năm qua và theo yêu cầu phát triển tổng thể của cả vùng, thậm chí không phân biệt địa giới hành chính. Hơn nữa, việc quy hoạch lại đòi hỏi rất cao về tầm nhìn toàn diện về kinh tế, văn hoá - xã hội, an ninh quốc phòng trong điều kiện quỹ thời gian hạn hẹp. Vì vậy các cấp ủy đảng, chính quyền, các ngành từ tỉnh đến cấp xã cần tập trung lãnh đạo, chỉ đạo việc rà soát, điều chỉnh và lập quy hoạch nông thôn mới, phấn đấu 100% các huyện lập xong đề án và kế hoạch 5 năm xây dựng nông thôn mới và kế hoạch chi tiết trong năm 2011.
Quy hoạch nông thôn mới phải gắn liền với quá trình đô thị hóa và chỉnh trang các khu, cụm dân cư, tạo nên môi trường sống trong nông thôn khang trang, sạch đẹp, giàu bản sắc văn hóa dân tộc. Quy hoạch đó cần được các cơ quan chức năng, những chuyên gia giỏi quan tâm nghiên cứu, tham mưu, đặc biệt là ý kiến của cộng đồng dân cư vùng quy hoạch để cơ quan có thẩm quyền phê duyệt. Nội dung lập quy hoạch theo hướng dẫn của Liên Bộ Xây dựng, Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Tài nguyên và Môi trường, lồng ghép 3 loại quy hoạch nằm trong 01 đồ án quy hoạch nông thôn mới dưới sự chủ trì, hướng dẫn của Sở Xây dựng đối với các huyện, thị xã, thành phố. Từ đó, Tỉnh đã quyết định lựa chọn 1 huyện làm điểm triển khai thẩm định, phê duyệt quy hoạch nông thôn mới để rút kinh nghiệm trước khi nhân rộng ra các huyện, thị xã, thành phố trên phạm vi toàn tỉnh.
Khi quy hoạch được phê duyệt, cần tuyên truyền sâu rộng trong nhân dân, tạo nên sự phấn khởi, tin tưởng, phát huy ý thức tự giác trong việc thực hiện quy hoạch, đấu tranh chống mọi hành vi phá vỡ quy hoạch hoặc thay đổi quy hoạch một cách tuỳ tiện trên cơ sở công khai hoá quy hoạch, thực hiện quy hoạch, kể cả các quy trình ra quyết định thay đổi quy hoạch.
Thứ ba, xây dựng cơ chế chính sách đồng bộ; đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn theo hướng đồng bộ và từng bước hiện đại, gắn với phát triển đô thị
Để quản lý tốt chương trình, Tỉnh uỷ đã tích cực chỉ đạo sớm hoàn thiện cơ chế, chính sách về xây dựng nông thôn mới. Theo đó, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân tỉnh hàng năm cân đối đủ nguồn lực từ ngân sách tỉnh và các nguồn lực khác đảm bảo cho việc thực hiện nhiệm vụ, mục tiêu của chương trình xây dựng nông thôn mới, ít nhất bằng 1,5 lần so với tổng mức đầu tư trung bình cho khu vực nông thôn từ năm 2008 đến 2010. Chỉ đạo các ngành rà soát cơ chế chính sách hiện có liên quan đến lĩnh vực nông nghiệp, nông dân, nông thôn của tỉnh, sửa đổi bổ sung, đề xuất các cơ chế chính sách đặc thù, phù hợp với chính sách hiện hành để thực hiện xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh.
Trước mắt, cần tập trung vào xây dựng chính sách thu hút, hỗ trợ xây dựng kết cấu hạ tầng (như đối với các khu công nghiệp, cụm công nghiệp trong tỉnh); xây dựng chợ nông thôn, hạ tầng khu dân cư tập trung, hạ tầng các khu sản xuất nông nghiệp tập trung; hỗ trợ tín dụng để nông dân vay vốn phát triển sản xuất; khuyến khích cán bộ kỹ thuật, quản lý về công tác ở các xã; huy động đóng góp của nhân dân; chính sách khuyến khích xây dựng và phát triển các ngành nghề thủ công; chính sách hỗ trợ các hợp tác xã; chính sách phát triển nguồn nhân lực có chất lượng đáp ứng nhu cầu xây dựng nông thôn mới; chính sách khuyến khích đầu tư vào các lĩnh vực bảo vệ môi trường nông thôn...
Do triển khai đồng bộ tất cả các xã trong tỉnh, tổng số vốn đầu tư dành cho chương trình xây dựng nông thôn mới ở Quảng Ninh giai đoạn 2011-2020 lên tới 16 ngàn tỷ đồng. Nguồn lực tài chính đó tập trung chủ yếu là xây dựng hệ thống đường giao thông nông thôn, hệ thống thủy lợi, điện nông thôn, trường học, các thiết chế văn hóa, chợ nông thôn, các công trình y tế tuyến xã, kết cấu hạ tầng các khu sản xuất tập trung: trồng trọt, chăn nuôi, tiểu thủ công nghiệp, nuôi trồng thủy sản, chế biến nông lâm thủy sản, làng nghề thủ công...
Vì nhu cầu về vốn rất lớn, nên chủ trương của tỉnh là tăng cường huy động vốn cho xây dựng chương trình từ nhiều nguồn: ngân sách nhà nước, vốn các chương trình mục tiêu quốc gia như: giảm nghèo; việc làm; nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn; phòng chống tội phạm; dân số và kế hoạch hoá gia đình; phòng chống một số bệnh xã hội, bệnh nguy hiểm và HIV/AIDS; thích ứng biến đổi khí hậu; văn hoá; giáo dục đào tạo; 135; dự án trồng 5 triệu héc ta rừng; hỗ trợ đầu tự trụ sở xã; hỗ trợ chia tách huyện xã; hỗ trợ khám chữa bệnh cho người nghèo, cho trẻ em dưới 6 tuổi; đầu tư kiên cố hoá trường học, lớp học; kiên cố hoá kênh mương; phát triển đường giao thông nông thôn; phát triển cơ sở hạ tầng nuôi trồng thuỷ sản, lãng nghề...và trái phiếu Chính phủ - khi cần thiết.
Ngoài ra, Tỉnh còn huy động vốn từ nguồn lực của huyện, xã; vốn tín dụng; các doanh nghiệp; các khoản đóng góp theo nguyên tắc tự nguyện của nhân dân trong xã khi được HĐND cùng cấp thông qua; viện trợ không hoàn lại của doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước và nguồn tài chính hợp pháp khác.
Chính vì vậy, cần sớm có kế hoạch triển khai thực hiện đúng nguyên tắc cơ chế hỗ trợ, cơ chế đầu tư của Chính phủ quy định theo hướng công khai hoá, quy trình hoá các khâu để nhân dân biết và giám sát việc thực hiện, nhất là tăng cường vai trò của Ban giám sát cộng đồng.
Thứ tư, đẩy mạnh phát triển y tế, giáo dục, văn hoá; tăng cường bảo vệ môi trường sinh thái khu vực nông thôn
Để cung cấp dịch vụ y tế tại chỗ, góp phần giảm thiểu bệnh nhân dồn lên tuyến trên, cần tập trung chỉ đạo đầu tư xây dựng và duy trì các trạm y tế xã đã đạt chuẩn quốc gia. Có chính sách thu hút động viên khuyến khích đối với bác sỹ về công tác ở cơ sở tạo điều kiện chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ người dân.
Trong lĩnh vực giáo dục, cần tăng cường đầu tư cơ sở vật chất trường, lớp đạt chuẩn quốc gia; củng cố nâng cao chất lượng hoạt động của các trung tâm giáo dục thường xuyên, trung tâm học tập cộng đồng. Đảm bảo đủ số lượng, chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý cho các trường học. Tăng cường bồi dưỡng nghiệp vụ để chuẩn hóa đội ngũ giáo viên, đặc biệt quan tâm đến bậc học mầm non, nhà trẻ cả về cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên.
Đối với lĩnh vực văn hoá, cần từng bước hoàn thiện các thiết chế văn hóa ở nông thôn, quan tâm đầu tư cơ sở vật chất cho phát triển văn hóa, thể thao ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Tiếp tục làm tốt công tác bảo tồn, tôn tạo phát huy các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể - các vệ tinh quan trọng của văn hoá Hạ Long. Nâng cao chất lượng phong trào “toàn dân đoàn kết xây dụng đời sống văn hóa” trong đó trọng tâm là xây dựng gia đình văn hóa, làng văn hóa, khu dân cư văn hóa.
Tăng cường đầu tư chương trình nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn. Tổ chức tốt việc thu gom xử lý rác thải, nước sinh hoạt và chăn nuôi. Quản lý và bảo vệ bền vững tài nguyên đất. Xây dựng hệ thống cấp, thoát nước, các khu xử lý rác và các nghĩa trang tại các xã bảo đảm vệ sinh môi trường. Tăng cường các hoạt động bảo vệ môi trường xanh, sạch, đẹp.
Thứ năm, tiếp tục củng cố, đổi mới các hình thức tổ chức sản xuất, nâng cao chất lượng của hệ thống chính trị ở cơ sở
Tổ chức lại sản xuất để phát huy mọi nguồn lực, tạo động lực phát triển kinh tế nông thôn. Đổi mới hoạt động của các hợp tác xã, phát triển đa dạng các hình thức kinh tế hợp tác ở nông thôn. Tạo cơ chế thuận lợi cho kinh tế tập thể, kinh tế hộ, kinh tế trang trại và doanh nghiệp ở nông thôn phát triển. Xây dựng cơ chế, chính sách thu hút mạnh đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn của tỉnh, trong đó ưu tiên các dự án có công nghệ cao, đồng thời chú trọng thu hút các dự án sử dụng nhiều lao động để tạo nhiều việc làm mới cho lao động khu vực nông nghiệp, nông thôn.
Chú trọng làm tốt công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ; nâng cao hiệu lực quản lý của chính quyền; phát huy vai trò của mặt trận tổ quốc và các đoàn thể quần chúng, thực hiện tốt pháp lệnh dân chủ ở cơ sở; làm tốt công tác tiếp dân và giải quyết đơn thư khiếu nại tố cáo của công dân ngay từ cơ sở.
Xây dựng nông thôn mới phải trở thành nhiệm vụ trọng yếu của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội và là cuộc vận động toàn diện trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội ở tất cả các vùng, từ thành thị đến nông thôn trong tỉnh.
Xây dựng nông thôn mới chỉ được thực hiện có hiệu quả bền vững khi quán triệt và thực hiện tốt phương châm: Phát huy nội lực, tính chủ động, sáng tạo, trách nhiệm của cộng đồng dân cư, cùng nhau chung sức xây dựng cuộc sống mới; mọi việc phải được dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra và dân được hưởng thụ; phát huy hiệu quả của từng dự án, chương trình, vì lợi ích thiết thực của người dân, xây dựng Quảng Ninh trở thành tỉnh giàu đẹp, văn minh ./.
TS. NGUYỄN MINH TUẤN
Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh