Từ năm 1991, Nhà nước đã chủ trương hình thành các trung tâm
sản xuất công nghiệp, dịch vụ, trong đó mô hình đầu tiên là khu công nghiệp, khu
chế xuất.
Từ mô hình này, năm 2002 Chính phủ đã thí điểm, từng bước xây
dựng và hình thành hệ thống các khu kinh tế ven biển để tận dụng những lợi thế
về địa lý, điều kiện tự nhiên của đất nước cũng như áp dụng thể chế và chính
sách kinh tế mới, nhằm huy động tối đa nguồn nội lực, chủ động hội nhập kinh tế
quốc tế, kết hợp phát triển kinh tế với giữ vững an ninh, quốc
phòng.
Hiện cả nước có 15 khu kinh tế ven biển được thành lập, gồm hai
khu kinh tế ở vùng Đồng bằng sông Hồng; 10 khu kinh tế ở vùng duyên hải miền
Trung và ba khu kinh tế ở Đồng bằng sông Cửu Long.
Mặc dù có quá trình
hình thành và phát triển chưa dài, song một số khu kinh tế đã thu hút được các
dự án công nghiệp nặng, quy mô lớn trong lĩnh vực cơ khí, hóa dầu, nhiệt điện...
góp phần phát triển kinh tế-xã hội địa phương, đẩy mạnh phát triển kinh tế hướng
biển, góp phần giữ vững chủ quyền quốc gia trên biển. Điển hình như công nghiệp
cơ khí ô tô tại Khu kinh tế Chu Lai, công nghiệp luyện kim tại Khu kinh tế Vũng
Áng, lọc-hóa dầu tại Khu kinh tế Dung Quất và Khu kinh tế Nghi Sơn...
Tuy
vậy, quá trình phát triển các khu kinh tế ven biển còn bộc lộ một số vấn đề bất
cập như chất lượng quy hoạch chưa tốt, phát triển quá nhanh về số lượng, đầu tư
phát triển còn dàn trải, cơ cấu đầu tư chưa hợp lý... trong đó vấn đề bất cập
nhất là các khu kinh tế này hiện vẫn dựa chủ yếu vào ngân sách Trung ương, chưa
huy động được nhiều các nguồn lực xã hội cho đầu tư phát triển. Do đó, nhiệm vụ
cấp bách là phải lựa chọn một số khu kinh tế ven biển có tiềm năng, thuận lợi
nhất để tập trung nguồn lực triển khai thực hiện, nhằm sớm phát huy hiệu quả,
tạo tác động tích cực lan tỏa cho khu vực xung quanh và toàn bộ nền kinh
tế.
Ông Vũ Đình Thắng, Vụ trưởng Vụ Quản lý các khu kinh tế thuộc Bộ Kế
hoạch và Đầu tư cho biết trong quá trình xây dựng kế hoạch năm 2012, Bộ đã xây
dựng “Đề án rà soát, xây dựng tiêu chí lựa chọn một số khu kinh tế ven biển để
tập trung đầu tư phát triển trong giai đoạn từ năm 2013."
Mục đích của Đề
án là đề xuất bộ tiêu chí khách quan, khoa học để đánh giá lựa chọn trong 15 khu
kinh tế ven biển đã được thành lập, tìm ra một số khu kinh tế có tiềm năng,
thuận lợi nhất, từ đó đề xuất các giải pháp và biện pháp tổ chức thực hiện để
tập trung nguồn lực, cũng như cơ chế chính sách phát triển các khu kinh tế đã
được lựa chọn, làm tiền đề và động lực thúc đẩy các khu kinh tế còn lại phát
triển trong giai đoạn sau.
Qua thực tiễn hoạt động quản lý Nhà nước các
khu kinh tế thời gian qua, Đề án của Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã rút ra một số điều
kiện chung mà các khu kinh tế ven biển phải đáp ứng để làm tiền đề cho sự phát
triển, cụ thể như phải thuận lợi trong giao thông đi lại và vận chuyển hàng hóa
mà yếu tố hàng đầu là cảng biển, sân bay và đường giao thông.
Thực tế cho
thấy các Khu kinh tế Dung Quất, Chu Lai, Nghi Sơn, Vũng Áng đều có những kết quả
tích cực trong thu hút đầu tư nhờ có những lợi thế này. Mặt khác, vị trí của các
khu kinh tế cũng có vai trò khá quan trọng, ngoài việc gắn với cảng biển, sân
bay, khu kinh tế ở gần trung tâm kinh tế của vùng, của địa phương sẽ là những
điều kiện tốt cho giao lưu kinh tế, thương mại, dịch vụ, phát triển nguồn nhân
lực. Đồng thời, cần có hệ thống kết cấu hạ tầng trong khu kinh tế, đảm bảo hoạt
động cho các dự án đầu tư và vai trò dẫn dắt của các dự án đầu tư trong khu kinh
tế, thúc đẩy các nhà đầu tư khác vào đây.
Trên cơ sở nêu trên, Đề án đề
xuất bộ tiêu chí để lựa chọn và xác định một số khu kinh tế ven biển trong số 15
khu kinh tế đã được thành lập, để tập trung phát triển trong giai đoạn 2012-2015
gồm năm tiêu chí, đó là Cảng biển đầu mối vận chuyển hàng hóa: quy mô, trọng
tải, công suất giữ vai trò đầu mối vận chuyển của cảng đối với địa phương, vùng,
tình trạng hoạt động của cảng.
Cảng hàng không thuận lợi cho khu kinh tế
như vị trí, khoảng cách, quy mô, mức độ thuận lợi của cảng hành không đối với
hoạt động của khu kinh tế. Dự án động lực của khu kinh tế: vai trò của dự án
trong việc tạo động lực phát triển kinh tế vùng, thu hút các dự án đầu
tư.
Thu hút đầu tư: kết quả thu hút đầu tư, triển khai các dự án đầu tư
vào các khu kinh tế ven biển và đóng góp của các dự án vào phát triển kinh tế
địa phương. Tiêu chí cuối cùng là vị trí chiến lược khu kinh tế đối với phát
triển vùng: đánh giá vị trí, vai trò của địa phương trong phát triển các vùng
kinh tế trọng điểm, góp phần phát triển kinh tế, an ninh, quốc phòng.
Như
vậy, việc lựa chọn khu kinh tế ven biển, phân kỳ phát triển khu kinh tế này vừa
nâng cao hiệu quả đóng góp của khu kinh tế trong phát triển kinh tế-xã hội của
địa phương, vùng và cả nước, vừa để thực hiện định hướng chiến lược của Đảng,
Chính phủ trong tái cấu trúc nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng nói
chung./.
(Văn Hào/TTXVN)