Nhận thức rõ tầm quan trọng và những hạn chế của kết cấu hạ tầng (KCHT), tại Hội nghị lần thứ 4,  Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI đã ban hành Nghị quyết số 13-NQ/TW ngày 16- 1-2012  về xây dựng kết cấu hạ tầng đồng bộ nhằm đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020 (Nghị quyết 13).

Để cụ thể hóa chủ trương trên, thừa ủy quyền của Ban Cán sự đảng Chính phủ, Ban Cán sự đảng Bộ Giao thông vận tải (GTVT) đã trình Bộ Chính trị chủ trương đầu tư Dự án đầu tư xây dựng công trình đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông tại Tờ trình số 359-TTr/BCSĐ ngày 15- 9-2017. Tại phiên họp ngày 22- 9-2017, Bộ Chính trị đã có Kết luận số 19-KL/TW ngày 5-10- 2017 về chủ trương đầu tư một số đoạn đường bộ cao tốc trên tuyến Bắc - Nam phía Đông (Kết luận số 19-KL/TW).

NHIỆM VỤ CẤP THIẾT, KHÔNG THỂ TRÌ HOÃN

  Tại Kết luận số 19-KL/TW, Bộ Chính trị đã đánh giá, hệ thống kết cấu hạ tầng hiện tại chưa đáp ứng yêu cầu về phát triển kinh tế - xã hội trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, là rào cản lớn, ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của nền kinh tế. Trong đó, một trong những điểm nghẽn hạ tầng lớn nhất chính là hành lang vận tải Bắc - Nam. Với vai trò kết nối trung tâm chính trị Thủ đô Hà Nội và trung tâm kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, đi qua 32 tỉnh và thành phố, kết nối 4 vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, miền Trung, phía Nam và vùng Đồng bằng sông Cửu Long, hành lang vận tải Bắc - Nam có vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển kinh tế của đất nước. Riêng đoạn Hà Nội - Thành phố Hồ Chí Minh đi qua địa phận 20 tỉnh, thành phố, tác động đến 45% dân số, đóng góp 52% tổng sản phẩm trong nước, ảnh hưởng đến 75% các cảng biển loại I-II và 67% các khu kinh tế của cả nước và đặc biệt là kết nối 3 vùng kinh tế trọng điểm. Với mức độ ảnh hưởng như vậy, có thể nói, đây là hành lang vận tải quan trọng nhất, có tính lan tỏa nhất, rất cần thiết phải ưu tiên đầu tư để tạo động lực phát triển kinh tế. 

Hiện nay trên hành lang vận tải Bắc - Nam, nhu cầu vận tải được phân bổ cho cả 5 phương thức vận tải. Do tính linh hoạt cao, đóng vai trò kết nối cho tất cả các phương thức vận tải khác và rất lợi thế đối với vận tải cự ly ngắn và trung bình... nên đường bộ vẫn là hình thức vận tải phổ biến và luôn chiếm thị phần lớn nhất, đặc biệt là vận tải hàng hóa, hành khách với cự ly dưới 300 km. Hiện nay, Quốc lộ 1 sau khi được mở rộng với quy mô 4 làn xe đang đảm nhận cơ bản khối lượng vận tải. Tuy nhiên, ngay từ bước chủ trương đầu tư mở rộng Quốc lộ 1 đã xác định một số đoạn chỉ cơ bản đáp ứng nhu cầu vận tải giai đoạn trước mắt (đến khoảng năm 2020). Đến nay, một số đoạn lưu lượng giao thông lớn đã quá tải, thường xảy ra ùn tắc và tai nạn, đặc biệt trong các dịp cao điểm. Ngoài ra, do Quốc lộ 1 đi qua nhiều khu đông dân cư nên không thể đóng vai trò tuyến vận tải có năng lực thông hành lớn, tốc độ cao và an toàn. 

Theo nghiên cứu của các tổ chức tư vấn trong nước và quốc tế, dự báo đến năm 2020 trên hành lang vận tải Bắc - Nam cần đáp ứng 45,37 triệu hành khách/năm và 62,27 triệu tấn hàng hóa/năm. Đặc biệt đối với một số đoạn có nhu cầu vận tải rất lớn như Cao Bồ (Nam Định) - Bãi Vọt (Hà Tĩnh), Dầu Giây (Đồng Nai) - Nha Trang (Khánh Hòa),... hiện tại nhu cầu vận tải đã vượt quá khả năng đáp ứng của tuyến Quốc lộ 1 song hành. Trong khi đường sắt tốc độ cao chưa thể triển khai trong giai đoạn từ nay đến năm 2025, việc đầu tư ngay một số đoạn đường bộ cao tốc trên tuyến Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2017 - 2020 là không thể trì hoãn.

PHÁT HUY NỘI LỰC, TẠO ĐIỀU KIỆN CHO CÁC DOANH NGHIỆP TRONG NƯỚC

 Thực hiện Kết luận số 19-KL/TW của Bộ Chính trị, trong thời gian qua, Chính phủ đã chỉ đạo hoàn chỉnh Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi Dự án đầu tư xây dựng công trình đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2017 - 2020 và trình Quốc hội tại Tờ trình số 421/TTr-CP ngày 11-10- 2017.

Tại kỳ họp thứ 4, Quốc hội khoá XIV đã thông qua chủ trương đầu tư Dự án xây dựng một số đoạn đường bộ cao tốc trên tuyến Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2017 - 2020 tại Nghị quyết số 52/2017/QH14 ngày 22-11-2017 với nội dung chủ yếu: giai đoạn 2017 - 2020 đầu tư 654 km đường bộ cao tốc trên các đoạn Cao Bồ (Nam Định) - Bãi Vọt (Hà Tĩnh), đoạn Cam Lộ (Quảng Trị) - La Sơn (Thừa Thiên Huế), đoạn Nha Trang (Khánh Hòa) - Dầu Giây (Đồng Nai) và Cầu Mỹ Thuận 2 (Tiền Giang và Vĩnh Long); tổng mức đầu tư 118.716 tỷ đồng, trong đó gồm 55.000 tỷ đồng vốn Nhà nước đầu tư tham gia thực hiện Dự án; 63.716 tỷ đồng vốn huy động ngoài ngân sách; phương án triển khai chia thành 11 dự án thành phần gồm 3 dự án đầu tư công sử dụng toàn bộ vốn ngân sách nhà nước và 8 dự án đầu tư theo hình thức PPP; trình tự, thủ tục, thẩm quyền thẩm định và quyết định đầu tư căn cứ quy mô của từng dự án thành phần theo quy định của pháp luật về đầu tư công.

Triển khai nghiêm túc Nghị quyết số 52/2017/QH14 ngày 22-11-2017 của Quốc hội, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 20/NQ-CP ngày 28-3-2018 về Dự án xây dựng một số đoạn đường bộ cao tốc trên tuyến Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2017 - 2020 và chỉ đạo Bộ Giao thông vận tải (GTVT) phối hợp với các bộ, ngành và các địa phương có liên quan, khẩn trương triển khai các thủ tục đầu tư Dự án theo quy định của pháp luật. Định kỳ, Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng chủ trì cuộc họp để kiểm điểm tình hình thực hiện, chỉ đạo, tháo gỡ khó khăn vướng mắc trong quá trình thực hiện, nhằm đẩy nhanh tiến độ.

Để bảo đảm chất lượng, tiến độ và sự tuân thủ quy định của pháp luật trong quá trình triển khai dự án, Thủ tướng Chính phủ đã giao Hội đồng nghiệm thu Nhà nước tham gia giám sát quá trình triển khai Dự án, kiểm soát ngay từ khâu chuẩn bị đầu tư, thực hiện đầu tư, đến khi công trình hoàn thành, nghiệm thu đưa vào sử dụng. Đồng thời, giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ trì, thành lập Tổ giám sát công tác đấu thầu đối với Dự án đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông. Thành phần Tổ giám sát gồm đại diện các Bộ: Kế hoạch và Đầu tư, Tài chính, Tư pháp, Công an, Quốc phòng và Bộ Giao thông vận tải để thực hiện giám sát chặt chẽ quá trình đấu thầu lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư, bảo đảm tuân thủ quy định pháp luật. 

Đối với công tác giải phóng mặt bằng, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt 8 Khung chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư của 8 dự án thành phần thuộc trường hợp phải lập Khung chính sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư theo quy định tại khoản 1 Điều 87 Luật đất đai năm 2013. Vào tháng 2-2019, Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng đã chủ trì Hội nghị triển khai công tác giải phóng mặt bằng Dự án và Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 07/CT-TTg ngày 21-3-2019 về việc thực hiện công tác giải phóng mặt bằng Dự án, trong đó giao nhiệm vụ cụ thể cho các bộ, ngành liên quan. Đối với các địa phương, Thủ tướng yêu cầu phải huy động toàn bộ hệ thống chính trị của địa phương vào cuộc, bàn giao mặt bằng để phục vụ thi công trong thời gian sớm nhất, bảo đảm đúng quy định của pháp luật. Hiện nay, Bộ Giao thông vận tải đã bàn giao cơ bản toàn bộ cọc giải phóng mặt bằng của 11 dự án thành phần cho các địa phương; nguồn vốn bố trí cho công tác giải phóng mặt bằng đã chuyển về kho bạc các địa phương.

Tuyến cao tốc Bắc - Nam phía đông sẽ nối tiếp cao tốc Cầu Giẽ - Ninh Bình đã được đưa vào khai thác - Ảnh: Mai Hà - báo Thanh niên

Đối với công tác sơ tuyển lựa chọn nhà đầu tư cho 8 dự án đầu tư theo hình thức PPP. Theo khoản 2, Điều 15 Luật đấu thầu và Điều 9 Nghị định số 30/2015/ NĐ-CP của Chính phủ, toàn bộ 8 dự án thành phần đầu tư theo hình thức PPP áp dụng hình thức đấu thầu quốc tế để lựa chọn nhà đầu tư. Trong đó, giai đoạn sơ tuyển quốc tế sẽ đánh giá năng lực, kinh nghiệm để lựa chọn tối đa 5 nhà đầu tư đủ điều kiện và có điểm đánh giá cao nhất vào đấu thầu; giai đoạn đấu thầu (thực hiện trên cơ trên cơ sở kết quả phê duyệt thiết kế kỹ thuật, dự toán theo Nghị quyết số 20/NQ-CP), nhà đầu tư trúng thầu là nhà đầu tư đạt điểm kỹ thuật và tài chính tốt nhất. Đến ngày 15-5-2019 đã phát hành hồ sơ mời sơ tuyển toàn bộ 8 dự án thành phần cho các nhà đầu tư. Sau 2 tháng để chuẩn bị hồ sơ dự sơ tuyển, đến ngày 15-7-2019, có 60 nhà đầu tư nộp hồ sơ dự sơ tuyển. Đến ngày 26-8-2019, các Ban quản lý dự án đã trình kết quả đánh giá hồ sơ dự sơ tuyển. Theo kết quả đánh giá của Bên mời thầu và quá trình thẩm định làm rõ của các cơ quan thẩm định: có 4 dự án không có nhà đầu tư vượt qua sơ tuyển, 2 dự án có duy nhất 1 nhà đầu tư vượt qua sơ tuyển, 1 dự án có 2 nhà đầu tư vượt qua sơ tuyển, 1 dự án có 3 nhà đầu tư vượt qua sơ tuyển. Do hệ thống pháp luật về hình thức PPP của Việt Nam chưa hoàn thiện, chưa cho phép Chính phủ áp dụng cơ chế bảo lãnh về doanh thu tối thiếu, bảo lãnh doanh thu tối thiểu, cam kết chuyển đổi ngoại tệ, bảo hiểm bên thứ ba thay thế Chính phủ thực hiện cam kết trong hợp đồng..., nên dự án chưa thực sự hấp dẫn các nhà đầu tư, tổ chức tín dụng quốc tế; nội dung này đã được phản ánh qua thực tế số lượng nhà đầu tư quốc tế tham dự sơ tuyển cũng như kết quả đánh giá của Bên mời thầu như nêu trên (nhiều dự án không có nhà đầu tư nào vượt qua sơ tuyển hoặc rất ít nhà đầu tư vượt qua sơ tuyển), cho thấy tính cạnh tranh không cao.

Trong điều kiện tình hình kinh tế vĩ mô trong nước đang có mức tăng trưởng cao và ổn định, đồng thời đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông là dự án quan trọng quốc gia, có vai trò quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, sau khi nghiên cứu kỹ lưỡng tình hình thực tiễn trong nước và khu vực, trên cơ sở ý kiến thống nhất của các cơ quan, Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải đã quyết định hủy sơ tuyển theo hình thức đấu thầu quốc tế và chuyển sang đấu thầu rộng rãi trong nước để lựa chọn nhà đầu tư thực hiện Dự án với mục tiêu phát huy nội lực, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong nước tham gia đầu tư dự án quan trọng quốc gia, nhằm phát triển năng lực doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực xây dựng kết cấu hạ tầng. Việc hủy sơ tuyển nêu trên đã được quy định tại hồ sơ mời sơ tuyển quốc tế đã phát hành “bên mời thầu có quyền hủy sơ tuyển mà không cần nêu bất kỳ lý do nào”.

Bộ Giao thông vận tải đã phối hợp với Bộ Kế hoạch và Đầu tư điều chỉnh hồ sơ mời sơ tuyển để phù hợp với hình thức đấu thầu rộng rãi trong nước. Ngày 10-10-2019, Bộ Giao thông vận tải đã thông báo mời sơ tuyển và dự kiến hoàn thành công tác sơ tuyển lựa chọn nhà đầu tư khoảng tháng 2-2020. Hiện Bộ Giao thông vận tải đã giao các Ban Quản lý dự án phối hợp với các đơn vị tư vấn hỗ trợ kỹ thuật (Deloitte, Ernst &Young và Castalia) xây dựng hồ sơ mời thầu và dự thảo hợp đồng theo đúng quy định pháp luật Việt Nam. Dự kiến sau khi hoàn thành (khoảng tháng 11-2019), Bộ Giao thông vận tải sẽ lấy ý kiến các bộ, ngành liên quan để hoàn chỉnh. Sau khi có kết quả phê duyệt Thiết kế kỹ thuật - dự toán, Bộ Giao thông vận tải sẽ cập nhật hồ sơ mời thầu và tổ chức thẩm định, phê duyệt (dự kiến tháng 12-2019).

Liên quan đến kế hoạch giải ngân vốn, hiện nay tổng nguồn vốn đã bố trí theo Nghị quyết số 52/2017/QH14 là 55.000 tỷ đồng, trong đó khoảng 27.306 tỷ đồng để thực hiện toàn bộ công tác giải phóng mặt bằng 11 dự án và xây dựng 3 dự án đầu tư công sử dụng toàn bộ vốn ngân sách nhà nước; 27.694 tỷ đồng hỗ trợ một phần chi phí xây dựng cho 8 dự án đầu tư theo hình thức PPP để đảm bảo tính khả thi. Có thể khẳng định rằng, nhờ sự quan tâm chỉ đạo sát sao của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Giao thông vận tải đã phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, địa phương liên quan tổ chức triển khai Dự án tuân thủ các quy định pháp luật; bảo đảm công khai, minh bạch, hiệu quả, phòng chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực trong tổ chức thực hiện và quản lý Dự án.

NHỮNG KHÓ KHĂN, VƯỚNG MẮC VÀ ĐỀ XUẤT THÁO GỠ

Do quy mô Dự án rất lớn, lại triển khai trên một địa bàn rất rộng nên công tác giải phóng mặt bằng là một khó khăn rất lớn đối với Bộ Giao thông vận tải và các cơ quan liên quan. Hiện nay quá trình thực hiện một số hạng mục công trình hạ tầng quan trọng (như đường dây tải điện 100 KV-500 KV của Tập đoàn Điện lực Việt Nam, hệ thống đường cáp quang,...) do thủ tục phức tạp nên công tác triển khai còn chậm. Đối với các khu vực giải phóng mặt bằng có bố trí tái định cư tiến độ sẽ chậm hơn do phải hoàn thành xây dựng khu tái định cư trước để người dân di dời và thu hồi đất; trong khi các thủ tục xây dựng khu tái định cư theo quy định phải đấu thầu công khai để lựa chọn đơn tư vấn, nhà thầu thi công.

Một khó khăn lớn nữa đối mà Dự án phải xử lý là việc huy động tín dụng của các nhà đầu tư trong nước chủ yếu dựa vào tổ chức tín dụng trong nước, trong khi dư nợ nguồn vốn vay tín dụng dài hạn của các ngân hàng trong nước đang ở mức cao, hình thức chủ yếu là huy động ngắn hạn để cho vay dài hạn; trong khi theo quy định của Ngân hàng Nhà nước, tỷ lệ tối đa sử dụng nguồn vốn ngắn hạn để cho vay trung hạn và dài hạn giảm dần còn 40% từ ngày 1-1-2018 và sẽ tiếp tục giảm trong giai đoạn tới. Bên cạnh đó, đối với các dự án đầu tư công sử dụng toàn bộ vốn ngân sách nhà nước có thể kiểm soát được tiến độ bảo đảm theo yêu cầu của Quốc hội. Tuy nhiên, đối với các dự án đầu tư theo hình thức PPP còn phụ thuộc vào thị trường và khả năng huy động vốn tín dụng dài hạn như đã nêu ở trên. Đồng thời, việc chuyển từ đầu thấu quốc tế sang đấu thầu rộng rãi trong nước là yếu tố khách quan, làm chậm tiến độ khoảng 3 tháng. Theo Nghị quyết số 52/2017/QH14 của Quốc hội, trường hợp không lựa chọn được nhà đầu tư, Chính phủ sẽ báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét quyết định. Để bảo đảm việc triển khai Dự án theo đúng yêu cầu tại Nghị quyết số 52/2017/QH14 của Quốc hội, Bộ Giao thông vận tải đã báo cáo Chính phủ kiến nghị Quốc hội tiếp tục giám sát chặt chẽ tình hình thực hiện Nghị quyết số 52/2017/QH14, đồng thời chỉ đạo các cơ quan có liên quan kịp thời giải quyết, tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc để triển khai Dự án, bảo đảm tiến độ theo yêu cầu.

Bộ Giao thông vận tải cũng kiến nghị Tỉnh ủy, UBND, đoàn Đại biểu Quốc hội các địa phương có dự án đi qua, thường xuyên quan tâm, hỗ trợ và kịp thời có ý kiến để các cơ quan địa phương giải quyết, tháo gỡ những khó khăn vướng mắc (nếu có) trong quá trình triển khai Dự án. Hệ thống chính trị, đoàn thể tại địa phương cần đẩy mạnh và làm tốt công tác tuyên truyền, vận động người dân nơi có dự án đi qua ủng hộ chủ trương và chấp hành các quyết định thu hồi đất, đền bù, giải phóng mặt bằng phục vụ thi công các dự án cao tốc Bắc - Nam phía Đông, tạo điều kiện thuận lợi cho Hội đồng đền bù giải phóng mặt bằng của các địa phương hoàn thành công việc, bàn giao mặt bằng cho các chủ đầu tư dự án theo tiến độ yêu cầu. 

Nguyễn Nhật

Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải