Ở mỗi giải thưởng, việc có những quy định cụ thể để làm cơ sở chọn lựa xét tặng một cách chính xác nhất, là rất cần thiết. Nét mới của dự thảo này là thời gian xét tặng NSND, NSƯT chỉ còn 2 năm một lần vào dịp Quốc khánh 2-9, thay vì 5 năm một lần như trước đây. Tuy nhiên, cũng có những tiêu chuẩn dường như đang gây khó cho các nghệ sĩ. Và chắc chắn một điều, nếu dựa vào tiêu chuẩn của dự thảo lần này thì sẽ hiếm có những nghệ sĩ được trao tặng danh hiệu NSND, NSƯT?!

Đó là để đạt danh hiệu NSND, người nghệ sĩ phải có ít nhất 3 giải thưởng chính thức (loại vàng) trở lên, trong đó có một giải thưởng của 2 năm liền kề với năm xét tặng danh hiệu tại liên hoan, hội diễn nghệ thuật, Liên hoan Phát thanh và Truyền hình cấp quốc gia, giải thưởng cấp khu vực quốc tế và giải thưởng Hội Văn học - Nghệ thuật chuyên ngành Trung ương.

Còn với danh hiệu NSƯT, đòi hỏi nghệ sĩ được đề nghị xét tặng phải có ít nhất 4 giải thưởng chính thức (các loại vàng hoặc bạc) trở lên, trong đó có một giải thưởng của 2 năm liền kề với năm xét tặng danh hiệu NSƯT tại các liên hoan, hội diễn nghệ thuật, Liên hoan Phát thanh và Truyền hình cấp quốc gia, giải thưởng cấp khu vực, cấp quốc tế và giải thưởng Hội Văn học - Nghệ thuật chuyên ngành Trung ương.

Trong khi đó, quy định về tổ chức các hội diễn, liên hoan nghệ thuật thì 5 năm mới tổ chức một lần. Nếu như đòi hỏi các nghệ sĩ phải có một huy chương của 2 năm liền kề với năm xét tặng NSND, NSƯT ở ngay thời điểm này sẽ chưa hợp lý.

2. Với dự thảo lần này, nếu áp dụng vào thực tế thì xem ra có khá nhiều nghệ sĩ, đặc biệt là những nghệ sĩ ở TPHCM, thật sự xứng đáng là NSND, NSƯT nhưng đều khó lòng… đạt chuẩn. Từ khi có chủ trương xã hội hóa hoạt động văn hóa, các nghệ sĩ ở TPHCM luôn năng động trong việc đi tìm khán giả. Nhưng cũng từ việc tự chủ tài chính thu - chi, họ rất hiếm khi dám móc hầu bao để thực hiện vở diễn tham gia đều đặn các kỳ hội diễn, liên hoan. Vì thế, nếu chỉ dựa vào tiêu chuẩn “huy chương” thì các nghệ sĩ này xem như thua trắng.

Vậy phải làm gì để việc xét tặng danh hiệu NSND, NSƯT đúng người, công bằng và đặc biệt là từ khán giả mến mộ đến nghệ sĩ đều cảm thấy “tâm phục khẩu phục”? Có rất nhiều ý kiến cho rằng, khi đã có quy định về các cấp xét tặng thì việc áp dụng những tiêu chuẩn NSND, NSƯT cũng nên linh động, không nên quá cứng nhắc.

Với những nghệ sĩ mặc dù không đầy đủ những bộ giải thưởng trong liên hoan, hội diễn, nhưng trong lòng khán giả và cả giới chuyên môn, đồng nghiệp, họ là những nghệ sĩ thực thụ, tài giỏi, có những đóng góp tích cực và tầm ảnh hưởng đến đời sống văn hóa nghệ thuật, thì cũng nên xem xét cho thấu tình, đạt lý. Điều này rất cần thiết. Vì thế, khi đưa ra tiêu chuẩn xét tặng, có những tiêu chuẩn đóng (Trung thành với Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; có phẩm chất đạo đức tốt, có tài năng nghệ thuật xuất sắc, có nhiều cống hiến cho sự nghiệp cách mạng Việt Nam, tận tụy với nghề…), nhưng cũng phải có tiểu chuẩn mở (chẳng hạn như về số lượng huy chương…).

Từ nay đến khi công bố xét tặng danh hiệu NSND, NSƯT năm 2009 chắc sẽ còn nhiều ý kiến đóng góp cho dự thảo này, nhưng tất cả sẽ không nằm ngoài mong mỏi về một sự công bằng để khi người được nhận danh hiệu cảm thấy xứng đáng, vinh dự và người chưa được nhận cũng cảm thấy đúng, vui vẻ chấp nhận chờ lần sau! Cho nên việc điều chỉnh hợp lý dự thảo trước khi thông qua là một yêu cầu chính đáng, cần được quan tâm!