Nhạc sĩ Hoàng Vân kể về sự ra đời của bài hát: Ông không nhớ thật rõ lúc viết bài hát là tháng, năm cụ thể nào, chỉ biết là đã khá lâu, phải tới mấy chục năm, vào đầu những năm 70 của thế kỷ trước. Khi ấy, ngành giáo dục đang phát triển mạnh. Hình ảnh các thầy cô giáo, mái trường trong suy nghĩ của mọi người luôn rất đẹp. Bởi vậy, hình ảnh thầy cô khi ấy, với khẩu hiệu được treo ở hầu hết các lớp học “Tất cả vì học sinh thân yêu”, luôn rất đẹp trong mắt học sinh, phụ huynh và toàn xã hội. Cũng chính vì thế mà học sinh học hết phổ thông cũng thi nhiều vào các trường sư phạm. Ngành giáo dục khi ấy luôn kêu gọi giới nhạc sĩ sáng tác bài hát về một đề tài rất cần nhiều bài hay mà đang thiếu.

Hoàng Vân đã hưởng ứng. Không hẳn là dự cuộc thi sáng tác, ông muốn ca ngợi, tôn vinh những thầy cô giáo trẻ, mới ra trường sư phạm, mới bước lên bục giảng, còn ít tuổi nhưng sớm phải gánh vác trọng trách “trồng người”- một công việc đòi hỏi có tâm, trí rất cao và một tình yêu lý tưởng cuộc sống cháy bỏng. Để hoàn thành bài hát đúng ý nghĩa dành cho các cô giáo trẻ, nhạc sĩ đã lựa chọn một giai điệu rất trẻ trung, tươi mát, với tiết tấu sôi nổi, vui tươi, pha chút nhí nhảnh. Lời ca cũng rất phù hợp với công việc của các cô luôn gắn với học sinh: “Tâm hồn em tươi mát xanh như nhánh lá bàng, trái tim em đỏ nhiệt tình như hoa phượng vĩ”. “Lá bàng” là biểu tượng của tuổi thơ, “hoa phượng vĩ” luôn gắn với tuổi học trò. Tâm hồn mát xanh, trái tim đỏ rực, đó là một tình yêu cuộc sống, nghề nghiệp, nhạc sĩ muốn nhắn nhủ đến các cô giáo trẻ - đối tượng đề cập của bài hát.

Với “Bài ca người giáo viên nhân dân”, tác giả không có ý muốn miêu tả công việc cùng những nghĩ suy, trăn trở của giáo giới nói chung mà chỉ muốn khắc hoạ đôi nét, chủ yếu là cảm xúc, trạng thái vui tươi, yêu đời của một đối tượng cụ thể: những cô giáo trẻ. Bởi vậy, ta không thấy nét trầm mặc, sâu lắng của giai điệu mà thay vào là sự hồn nhiên, rất trong sáng của một điệu Trưởng với tiết tấu hơi nhanh (allégretto) rất phù hợp với nội dung văn học biểu hiện trong lời ca.

Nhạc sĩ Hoàng Vân cũng cho biết: ông hoàn thành bài hát khá nhanh, viết một mạch chỉ trong vòng một vài giờ. Sau đó cũng không phải chỉnh sửa nhiều (không phải bài hát nào của ông cũng ra đời như thế). Ngày ấy, nhạc sĩ mới ở tuổi 40 (ông sinh năm 1930), đang rất sung sức, luôn đi nói chuyện, hát trước nhiều đối tượng công chúng. Đến với một số trường học, ông đã hát bài này cho nhiều giáo viên, học sinh nghe, lập tức nhận được sự hưởng ứng của số đông người. Thế là bài hát tự nhiên được lan truyền trong giới sư phạm, trước khi chính thức thu thanh, truyền trên sóng đài phát thanh. Người đầu tiên hát bài này rất thành công là ca sĩ Mỹ Bình. Từ đó bài hát trở nên rất phổ biến. Trong những hội diễn, liên hoan văn nghệ ngành giáo dục, “Bài ca người giáo viên nhân dân” có khi được tới dăm, bảy diễn viên cùng hát trên sân khấu.

Có lần, người viết bài này tình cờ gặp một cô giáo trẻ, người Hà Nội, mới ở tuổi 25 đang dạy học tại Móng Cái (tỉnh Quảng Ninh). Cô sống luôn tại khu tập thể trong trường dành cho giáo viên xa nhà. Khi được hỏi: “Cô người tận Thủ đô, lại không có bất cứ họ hàng thân thích nào ở đây, dạy học tại nơi quá xa nhà như thế này, khi thi vào trường ĐH Sư phạm, cô có hình dung trước điều này xảy ra?” thì cô giáo đã trả lời: “Em rất yêu nghề dạy học nên thi vào ngành sư phạm. Vậy là em ra đây công tác, đơn giản vậy thôi”. Lại được hỏi: “Cô yêu nghề sư phạm từ việc nhận thức được ý nghĩa của công việc hay từ một điều gì khác?”, cô trả lời: “Hồi học ở phổ thông, em đặc biệt thích bài hát “Bài ca người giáo viên nhân dân”, nên quyết định thi vào sư phạm để được trở thành cô giáo trẻ như bài hát nói đến”.

Một bài hát hay đã có sức truyền cảm, thôi thúc người ta hành động hơn bất cứ lời giáo huấn, hiệu triệu, mệnh lệnh nào là như thế./.

Thôn Ca