Nửa thế kỷ đã qua, không chỉ thực hiện lời căn dặn đó của Người, trong trái tim, khối óc mỗi người dân Việt Nam vẫn còn như âm vang mãi lời dặn của vị lãnh tụ suốt đời đấu tranh cho độc lập, tự do của Tổ quốc, chăm lo cho hạnh phúc của nhân dân: “Mùa xuân là Tết trồng cây, làm cho đất nước càng ngày càng xuân”[1] .

1.Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, trồng cây ngoài ý nghĩa lớn lao là để cho môi trường tự nhiên, cho quang cảnh đất nước, đặc biệt là nông thôn sẽ trở nên xinh xắn và vui tươi, xứng đáng là nông thôn xã hội chủ nghĩa, còn có một ý nghĩa thiết thực là để chuẩn bị lấy gỗ làm nhà ở cho nhân dân. Trên tinh thần đó, ngày 30/5/1959, với bút danh Trần lực, Người viết bài: Nông dân phải trồng cây chuẩn bị làm nhà ở, đăng trên báo Nhân dân, số 1901, trong đó chỉ rõ: “Muốn làm cửa nhà tốt, phải ra sức trồng cây, chúng ta chuẩn bị từ rày, dăm năm sau, sẽ bắt tay dựng nhà”. Nửa năm sau, cũng trên báo Nhân dân số 2082, ngày 28/11/1959, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết bài Tết trồng cây và “đề nghị tổ chức một ngày Tết trồng cây” để thiết thực kỷ niệm ngày thành lập Đảng.

Trong bài viết này, Hồ Chí Minh nêu rõ tác dụng của việc trồng cây và công việc đó “tốn kém ít mà ích lợi nhiều”. Tuy nhiên, muốn cho việc trồng cây đạt kết quả tốt, phải có kế hoạch cụ thể, các “Bộ Nông lâm, các Ty Nông lâm và các đoàn thể cần phải ươm đủ giống cây; Uỷ ban hành chính các địa phương phải có kế hoạch trồng cây gì, trồng ở đâu, v.v..”. Tiếp đó, Người viết về những đối tượng có thể tham gia vào phong trào “ích nước lợi nhà” này, đồng thời nhấn mạnh: “Tất cả nhân dân miền Bắc mỗi người phụ trách trồng một hoặc vài ba cây và săn sóc cho tốt”; “14 triệu người, trong số đó độ ba triệu là trẻ em thơ ấu, còn 11 triệu người từ tám tuổi trở lên đều có thể trồng cây”, và “mỗi Tết trồng được độ 15 triệu cây”, thì trong mươi năm, “nước ta phong cảnh sẽ ngày càng tươi đẹp hơn, khí hậu sẽ điều hoà hơn, cây gỗ đầy đủ hơn. Điều đó sẽ góp phần quan trọng vào việc cải thiện đời sống của nhân dân ta”. Cuối cùng, Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu rõ: Tết trồng cây “cũng là một cuộc thi đua dài hạn nhưng nhẹ nhàng mà tất cả mọi người - từ các cụ phụ lão đến các em nhi đồng đều có thể hăng hái tham gia”, vì vậy ý nghĩa của nó vô cùng thiết thực và lớn lao.

Năm sau, vào sáng 6/1/1960, Lời kêu gọi toàn dân hưởng ứng một tháng Tết trồng cây (6/1/ - 6/2/1960) của Chủ tịch Hồ Chí Minh nhân dịp kỷ niệm 30 năm thành lập Đảng được đăng trên báo Nhân dân (số 2120) và nhiều tờ báo khác[2]. Trong đó, Người kêu gọi mỗi người hãy trồng ít nhất một cây và phải chăm sóc cây cho tốt. Đợt trồng cây này gọi là Tết trồng cây và đây là Tết trồng cây đầu tiên do Chủ tịch Hồ Chí Minh phát động.

Sau gần 3 tuần triển khai, trên khắp miền Bắc, đồng bào ta từ thành thị đến nông thôn đã nhiệt liệt hưởng ứng “Tết trồng cây” và phong trào đã thu được kết quả bước đầu. Không chỉ có vậy. Hồ Chí Minh không chỉ phát động Tết trồng cây, Người còn quan tâm theo dõi và kịp thời ghi nhận những thắng lợi đã đạt được của phong trào. Trong bài viết Tết trồng cây đã thắng lợi bước đầu đăng trên báo Nhân dân, số 2133 (ngày 19/1/1960), Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu gương một số địa phương (Hà Nội, khu sông Nhuệ trồng được 12 vạn cây, Hà Nam 91 vạn cây, Thái Bình định trồng gần 10 triệu cây, Khu tự trị Thái Mèo định trồng 50 vạn cây,v.v..) đã làm tốt công tác vận động nhân dân tham gia Tết trồng cây. Song từ nhận thức sâu sắc rằng, trồng cây đã khó, nhưng chăm sóc, bảo vệ để cây phát triển còn khó hơn nhiều, nên Người coi đó mới chỉ “là thắng lợi bước đầu”. Cũng trong bài viết này, Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu Tết trồng cây phải liên hệ chặt chẽ với kế hoạch trồng cây gây rừng của Nhà nước, và không được chạy theo thành tích, đặc biệt là thành tích ảo, do đó “không nên lẫn lộn” số cây trồng dịp Tết với số cây của kế hoạch.

Đặc biệt, để cho phong trào trồng cây, trồng cho đất nước bốn mùa đều tươi xanh phát triển sâu rộng và được sự quan tâm của các cấp bộ ngành, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã yêu cầu mọi cấp, mọi ngành, mọi người phải xem trọng chất lượng, “trồng cây nào chắc cây ấy, không nên tham trồng nhiều mà không bảo vệ và chăm nom cây”, đồng thời “thực hiện Tết trồng cây một cách liên tục, bền bỉ và vững chắc”[3]. Theo Người, nếu làm được như vậy thì mấy năm sau, chắc chắn “phong cảnh của ta cũng thật sự là non sông gấm vóc, tươi đẹp vô cùng”.

Cũng trong một bài viết khác về Tết trồng cây, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ ra những ưu và khuyết điểm trong việc tổ chức thực hiện trồng cây, đồng thời yêu cầu các địa phương: phải rút kinh nghiệm, phải hiểu rằng Tết trồng cây cũng là một kế hoạch kinh tế lâu dài và liên tục, do đó “phải có kế hoạch, có hướng dẫn, tìm thêm hạt, ươm thêm giống... phải làm đúng khẩu hiệu “trồng cây nào tốt cây ấy”[4].

Một năm sau ngày phát động Tết trồng cây, sau khi nhấn mạnh lợi ích kinh tế thiết thực, lâu dài của nó, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu gương điển hình trong phong trào trồng cây (thôn Lạc Trung, tỉnh Vĩnh Phúc), đồng thời Người cũng nhắc nhở các địa phương không chỉ quan tâm đến việc trồng các loại cây trong khuôn khổ Tết trồng cây (như cây làm gỗ, cây lấy dầu, cây ăn quả, cây phong cảnh), mà còn phải có “kế hoạch trồng cây hai bên đường cái” để cho môi trường ở các làng, các thôn thêm xanh, thêm đẹp.

Đặc biệt, đến thăm và nói chuyện với thanh niên tham gia trồng cây tại vườn hoa Thanh niên Công viên thống nhất, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói về ý nghĩa lớn lao của việc trồng cây xanh. Theo Người, trồng cây xanh không chỉ có ý nghĩa thiết thuwcjcho hiện tại, mà còn có ý nghĩa sâu sắc trong tương lai. Vì vậy, Người nhấn mạnh: nếu mỗi cháu thanh niên trồng từ 1 đến 3 cây, chăm sóc thật tốt thì sau 5 năm, “đem 120 triệu cây ấy trồng trên đường nối liền Hà Nội – Mátxcơva thì con đường từ CNXH lên CNCS càng thêm xanh tươi”[5].

Tháng 12 năm 1961, sau hai Tết trồng cây, nhân dân ta đã trồng được “độ 10 triệu cây, cao từ 1 đến 2 thước, cành rậm, lá tươi”[6], trong một bài viết nữa về Tết trồng cây (Báo Nhân dân, ngày 30/12/1961), Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định, việc trồng cây đã đem lại lợi ích thiết thực và từ thực tế chúng ta đã “thu được nhiều kinh nghiệm tốt” như: các cá nhân chăm chỉ chuyên cần trồng cây và chăm cây, có nơi tổ chức những tổ chuyên trách trồng cây, các em thiếu nhi có những đội bảo vệ cây và “Yêu cây như yêu con”, các cụ già hăng hái lập thành những tổ chuyên trách trồng cây,v.v..

Tựu chung lại, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh: muốn cho Tết trồng cây trở thành một tục lệ tốt đẹp trong đời sống tinh thần của nhân dân ta, trở thành một nét đẹp truyền thống mỗi dịp xuân về Tết đến thì “Tết trồng cây cũng như mọi việc khác, các cấp uỷ Đảng phải lãnh đạo cụ thể và chặt chẽ thì sẽ thành công”[7]. Bởi rằng, sự quan tâm, chỉ đạo một cách đồng bộ của các cấp uỷ Đảng và chính quyền từ Trung ương xuống đến các địa phương sẽ góp phần làm cho phong trào thi đua trồng cây có tính phổ biến, phát triển sâu rộng và hiệu quả.

Trong những năm sau đó, cứ mỗi dịp xuân về, Tết đến, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường dành thời gian trồng cây ở Hà Nội và các địa phương, đồng thời viết bài cổ vũ cho Tết trồng cây (Báo Nhân dân 27/1/1963, 5/2/1964, 1/1/1965, 5/2/1969). Trong những bài viết đó, Người nhấn mạnh: Kết quả của phong trào trồng cây là do “chi bộ khéo lãnh đạo, do cán bộ đảng viên và đoàn viên thanh niên đều hăng hái xung phong”. Bên cạnh việc khen ngợi và nêu gương những điển hình tiên tiến về trồng và chăm sóc cây xanh ở các địa phương (cụ Vũ Văn Lân ở Hưng Yên, cụ Nguyễn Nho ở Vinh Quang, Phú Thọ,…hợp tác xã Lạc Trung- Vĩnh Phúc, hợp tác xã Vĩnh Thành – Nghệ An, hợp tác xã Lê Hồng Phong - Hà Tĩnh, v.v..), Chủ tịch Hồ Chí Minh đồng thời chỉ rõ những thiếu sót cần phải khắc phục (bệnh tham thành tích, trồng nhiều nhưng để cây chết). Người cũng yêu cầu các cấp, các địa phương lưu tâm đến công việc trồng cây, trồng liên tục, chăm sóc tốt để “biến đồi trọc thành vườn cây”, “xây dựng nông thôn mới”, lấy gỗ dùng “nhiều nhất cho hầm mỏ”, trồng cây nước mặn để giữ đê,v.v..Theo Người, trồng cây gây rừng có ích lợi to lớn cho kinh tế, quốc phòng, và từ những “kết quả đó, thu nhập của các xã viên đã tăng khá nhiều”.

2. Trong những năm kháng chiến chống Mỹ và xây dựng miền Bắc XHCN, thật ý nghĩa và sâu sắc biết bao, khi Người viết: “Tết trồng cây chẳng những có ý nghĩa kinh tế, mà còn có ý nghĩa chính trị to lớn”. Bởi rằng, “trong lúc bọn Mỹ Diệm dã man bỏ thuốc độc phá hoại cây cối núi rừng ở miền Nam, thì ở miền Bắc nhân dân ta thi đua trồng cây gây rừng. Chỉ một việc đó cũng đủ làm cho người ta so sánh giữa hai chế độ ta và địch, và nhận rõ sự tốt đẹp của chế độ ta” (bài Tết trồng cây đăng báo Nhân dân 27/1/1963). Không chỉ cổ vũ nhân dân hăng hái thi đua, thiết thực mỗi người làm việc bằng hai vì miền Nam ruột thịt, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn khẳng định tinh thần và sự chi viện của hậu phương miền Bắc XHCN với tiền tuyến lớn miền Nam qua phong trào trồng cây mỗi dịp đầu xuân: “Ta trồng cây cho cả đồng bào miền Nam nữa”. Tết trồng cây do Chủ tịch Hồ Chí Minh khởi xướng, đặc biệt quan tâm đã bước vào năm thứ 4. Như thường lệ, đón xuân này, Người viết bài cổ động cho Tết trồng cây đăng trên báo Nhân dân, số 3600, ngày 5/2/1964, với đầu đề là câu thơ mang ý nghĩa một lời kêu gọi: Ngày xuân vui Tết trồng cây, nơi nơi phấn khởi, người người thi đua.

Năm 1965, Người viết bài Hãy nhiệt liệt tổ chức Tết Trồng cây đăng báo Nhân dân số 3928, ngày 1/1/1965. Trong bài viết này, Chủ tịch Hồ Chí Minh chúng ta đang chuẩn bị xây dựng nông thôn mới, và việc đầu tiên phải làm là “xây dựng nhà ở cho đàng hoàng”. Muốn vậy, thì phải đẩy mạnh Tết trồng cây để lấy gỗ, đồng thời nên “ra sức trồng cây để chống gió cát, bảo vệ ruộng, chống xói mòn”. Và cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước diễn ra ngày càng gay go, ác lệt, chiến tranh phá hoại đã lan rộng ra miền Bắc, song “vượt qua bom đạn” của kẻ thù, phong trào trồng cây của nhân dân ta vẫn tiếp tục và những cây xanh do Chủ tịch Hồ Chí Minh trồng cùng nhân dân xã Cổ Loa, Đông Anh, và xã Trần Phú, Từ Liêm, Hà Nội vẫn vươn lên xanh tốt.

Xuân Kỷ Dậu 1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết bài báo cuối cùng về Tết trồng cây, đăng báo Nhân dân số 5411, 5/2/1969. Trong đó, Người kêu gọi: “Năm nay, chúng ta thi đua trồng cây cho thật tốt, phải đảm bảo trồng cây nào tốt cây ấy, tổ chức “một Tết trồng cây quyết thắng giặc Mỹ xâm lược”. Một lần nữa, luôn hướng về miền Nam, khắc khoải về đồng bào miền Nam ruột thịt còn đang rên xiết dưới ách thống trị của kẻ thù và dành cho miền Nam nỗi nhớ khôn nguôi, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhắc lại: Chúng ta phải trồng cây cho cả đồng bào miền Nam nữa. Ngày hôm sau, 6/2/1969, báo Nhân dân đăng tin Người thưởng huy hiệu cho những người có thành tích xuất sắc trong phong trào trồng cây gây rừng ở Ninh Bình, Lạng Sơn, Bắc Thái, Hà Tây, Hà Bắc[8].

Trước khi từ biệt chúng ta trở về với thế giới người hiền, ngày mồng một Tết nguyên đán năm 1969, như bao xuân trước, vị lãnh tụ hết lòng tận trung với nước, tận hiếu với dân mặc dù không được khoẻ, vẫn đi thăm cán bộ chiến sĩ Quân chủng phòng không không quân tại sân bay Bạch Mai. Buổi trưa cùng ngày, Người đi thăm, chúc Tết nhân dân và trồng cây đa khai xuân cuối cùng trên đồi Vật Lại, Ba Vì, Hà Tây. Sau đó, thân mật hỏi chuyện với cháu Chu Thị Nguyệt, Người căn dặn: “Đất nước bây giờ là của ta, nên các cháu phải thi đua sản xuất giỏi, trồng cây giỏi”.

Từ khi chuẩn bị phát động Tết trồng cây, cho đến khi qua đời (1959-1969), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết nhiều bài về Tết trồng cây, cổ động nhân dân tích cực tham gia phong trào trồng cây, góp phần bảo vệ thiên nhiên, bảo vệ môi trường và bản thân Người cũng trồng nhiều cây. Không dừng lại ở đó, Người còn quan tâm chỉ đạo sát sao để phong trào “trồng cây” không chạy theo thành tích và duy trì phong trào trồng cây đầu xuân mang ý nghĩa thiết thực về kinh tế và tinh thần. Đặc biệt, trong bản Di chúc lịch sử để lại cho các thế hệ mai sau, dù không trực tiếp nói về Tết trồng cây, nhưng trong phần nói về việc riêng, Người yêu cầu hoả táng thi hài mình, tro xương chia làm 3 phần và chôn trên đồi, và căn dặn “nên có kế hoạh trồng cây trên đồi”[9], để ai đến thăm “thì trồng một cây làm kỷ niệm. Trồng cây nào phải tốt cây ấy. Lâu ngày, cây nhiều thành rừng, sẽ tốt cho phong cảnh và lợi cho nông nghiệp”.

Hơn 40 năm sau khi Người ra đi, cây đa Chủ tịch Hồ Chí Minh trồng đầu tiên ở Công viên Bảy Mẫu – Công viên Thống Nhất (1960) và cây đa Người trồng cuối cùng ở Vật Lại, Hà Tây (1969) giờ đây vẫn đang xum xuê tỏa bóng cho đời. Và cùng với thời gian, những cây đa Người trồng ở những mùa xuân trước đã trở thành Cây đa Bác Hồ đầy thân thương và trân trọng. Và cũng gần 35 năm sau ngày miền Nam được hoàn toàn giải phóng, những suy nghĩ của Người, tình cảm và ý nghĩa lớn lao của phong trào trồng cây vì miền Nam, cho miền Nam do Người phát động ngày ấy vẫn còn nguyên giá trị thời sự.

Với Chủ tịch Hồ Chí Minh, “trồng cây, làm đẹp hơn môi trường sinh thái, làm cho đất nước ngày càng thêm xanh, cũng quan trọng và có ý nghĩa sâu sắc như “trồng người” để có một đội ngũ kế cận nhiều về số lượng, tinh về chất lượng. Sau nửa thế kỷ duy trì phong trào Trồng cây do Người phát động, và tiếp tục thực hiện phong trào “Tết trồng cây làm theo lời Bác”, “Tết trồng cây đời đời nhớ ơn Bác” khi Người đã đi xa, nhiều cây xanh và rừng xanh đã mang lại những lợi ích thiết thực về kinh tế, quốc phòng, về môi sinh môi trường. Biết bao cây non trồng trong những Tết trồng cây mỗi dịp đầu xuân đang trường tồn cùng thời gian, làm đẹp thêm làng quê, cho công viên, đường phố, đang góp sức ngăn lũ từ đầu nguồn, đang góp phần lấn biển, giữ đê những vùng ngập mặn,v.v..góp phần làm giảm đi những hiểm họa từ thiên tai.

Đón xuân Canh Dần, mừng Đảng ta tròn 80 tuổi, lại nhớ về Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhớ về những lời Người căn dặn trong những bài viết về Tết trồng cây và trong Di chúc về kế hoạch xây dựng lại thành phố, làng mạc, về bảo vệ môi trường sinh thái, càng thấy thấm thía hơn tầm nhìn của bậc vĩ nhân, tình thương yêu, và sự quan tâm, chăm lo đến hạnh phúc cho nhân dân của vị lãnh tụ Hồ Chí Minh.

Với ý nghĩa đó, những tâm nguyện của Chủ tịch Hồ Chí Minh về trồng cây, trồng người ngay từ đầu xuân, ngay từ tuổi xuân, càng phải được thấm nhuần và thực hiện đồng bộ trong chỉ đạo, tổ chức thực hiện của các cấp uỷ Đảng, chính quyền, đoàn thể và sự đồng lòng của toàn dân. Thiết thực Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, và chỉ có làm theo những chỉ dẫn của Người và làm theo tấm gương của Người về trồng cây, mới có thể phủ nhanh những đồi trọc, trồng thêm nhiều rừng đầu nguồn, đồng lòng bảo vệ cây xanh, đẩy lùi tệ nạn phá rừng, xoá đi những tụ điểm “lâm tặc” thì Việt Nam mới có thể trở thành một đất nước 4 mùa đều xanh; và trồng người như Chủ tịch Hồ Chí Minh từng mong muốn, đất nước ta mới trường tồn và phát triển bởi có một thế hệ cách mạng kế cận hùng mạnh và tài đức ./.



TS. Văn Thị Thanh Mai (Bảo tàng Hồ Chí Minh )